XIX. yüzyılın ilk yarısında Halep Ermenileri (1800-1850)

Abstract

Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda çok geniş sınırları olan ve bünyesinde birden fazla ulusun yaşadığı bir devletti. Ancak bu yüzyılda Osmanlı'nın girmiş olduğu savaşlar yenilgilerle sonuçlandı. Bu yenilgiler siyasi, ekonomik, sosyal sorunları beraberinde getirdi. Osmanlı bu sorunları çözmek için Avrupadaki yenilikleri takip ederek bir takım ıslahatlar yaptı. Osmanlı'daki bu sorunlar ve yapılan ıslahat haraketleri merkez'den taşraya kadar hissedildi. Yapılan ıslahatlar sorunları geçici olarak çözüme kavuşturdu fakat tam bir netice alamadı.Halep 1516'da Osmanlı topraklarına dâhil edilerek 400 yıl boyunca Osmanlı hâkimiyetinde kaldı. Osmanlı hâkimiyeti boyunca şehir doğu ile batı ticaretinde önemli bir merkez haline geldi. İstanbul ve İzmir'den sonra da Osmanlının üçüncü büyük kenti oldu. Bu durum şehri sosyal ve ekonomik alanda sürekli geliştirdi. Buna bağlı olarak kentteki birçok etnik unsur şehrin sağladığı tüm olanaklardan faydalandı. XIX. yüzyıla kadar Halep'in ticari ve sosyal büyümesi devam etti. Ancak bu yüzyılda yapılan ıslahatlar şehirde yaşayan etnik gruplar arasında çekişmelere neden oldu. Bu çekişmelerde Yeniçeri ve eşrafta etkili idi. Şehirdeki etnik gruplar arasındaki çekişmeler XIX. yüzyılın ikinci yarısından itiberen hizipleşmeleri ortaya çıkardı. Müslümanlar ve gayrimüslimler arasında çatışmalar yaşandı. Fakat kentte dini, sosyal ve ekonomik hayat devam etti. Şehir halkı Osmanlı'nın ve kentin kendilerine sağladığı bütün olanaklardan istifade etti. Bu yüzyılda şehirdeki gayrimüslimler sosyal ve ekonomik potansiyellerini Müslümanlardan daha fazla arttırma imkânı buldu.Kentte Müslümanlardan farklı olarak Rum, Marunî, Yakubi, Kıbti, Mevarin, Süryani, Yahudi ve Ermeniler vardı. Bunlar Müslümanlar gibi devletin vatandaşı idi. Halep'in yerlisi olan Ermeniler gayrimüslimler içinde nüfus olarak en fazla olan gruptu. Bu sayısal üstünlük Ermenilerin diğer gayrimüslimlerden dini, sosyal ve ekonomik olarak daha fazla ön plana çıkmalarına imkân verdi. Özellikle Ermeni kiliseleri bünyesinde diğer gayrimüslimlerin barındırılması bunun en önemli göstergesiydi.Ermeniler diğer Osmanlı vatandaşları gibi şehirde sosyal, kültürel, ekonomik hayatlarını Osmanlı hâkimiyeti boyunca devam ettirdi ve her hangi bir sorun ve dışlanma yaşamadı ve diğer gayrimüslimler gibi hayatın her kademesinde yer aldı. Hatta belli bir dönem Ermeniler Müslümanlardan daha imtiyazlı hale geldiler. Şehirde Ermeniler gerek kendi aralarında gerek Müslümanlar arasında sorun yaşadıklarında Osmanlı'nın adilane hukuk sisteminden faydalandı. Bütün sorunlarını ve hukuki işlerini şehirde bulunan kadı vasıtası ile çözüme kavuşturdu. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Avrupalı Devletler, Halep, Müslüman, Gayrimüslim, Ermeni.

The Ottoman State was a state with very broad borders in the XIX century and in which more than one nation lived. However, the battles that the Ottoman Empire entered in this century were renewed with perfection. This refreshment brought political, economic and social problems together. The Ottomans followed some innovations in Europe to solve these problems and made some reforms. These problems in the Ottoman Empire and the reform movements made were felt from the center to the countryside. The reforms brought about solved the problems temporarily but did not get a complete result.Aleppo was included in the Ottoman lands in 1516 and remained under Ottoman rule for 400 years. Throughout the Ottoman domination, the city became an important center for east and west trade. After Istanbul and Izmir, it became the third biggest city of the Ottoman Empire. This situation has constantly developed in the social and economic context of the city. Accordingly, many ethnic elements in the city benefited from all the possibilities the city had to offer. Up to the XIX century, Aleppo's commercial and social growth continued. However, reforms made in this century caused conflicts among ethnic groups living in the city. These conflicts were influential to Janissaries and Peers. The controversy between the ethnic groups in the city emerged from the second half of the XIX century as an ethnic faction. There have been conflicts between Muslims and non-Muslims. But the city continued to have religious, social and economic life. The people of the city benefited from all the possibilities the Ottomans and the city had provided them. In this century, non-Muslims in the city had the opportunity to increase their social and economic potentials more than Muslims.Unlike the Muslims in the city, there were Greek, Maruni, Yakubi, Kabt, Mevarin, Syriac, Jewish and Armenians. They were citizens of the state like Muslims. Armenians who were native to Aleppo were the most populous in the non-Muslims. This numerical superiority allowed the Armenians to become more religious, socially and economically more important than other non-Muslims. Especially the hosting of other non-Muslims in the Armenian churches was the most important indicator of this.Like other Ottoman citizens, Armenians continued their social, cultural and economic life throughout the Ottoman domination in the city, and did not experience any problems or exclusions and were involved in every aspect of life like other non-Muslims. Even for a certain period Armenians have become more privileged than Muslims. The Armenians in the city benefited from the justice system of the Ottomans when they had problems between themselves and Muslims. He solved all his problems and his legal affairs by means of the kadi in the city. Key Words: Ottoman State, European States, Aleppo, Muslim, Non-Muslim, Armenian.