Türkiye`de askerî darbelerin eğitim ve kültür hayatı üzerindeki etkileri (27 Mayıs 1960-12 Mart 1971-12 Eylül 1980)

Abstract

Bu çalışmada temel olarak, 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askerî darbeleri sonucunda ortaya çıkan askerî rejimlerin eylemleriyle, oluşturdukları politikalarla ve yasal düzenlemeleriyle eğitim ve kültür hayatını ne şekilde etkiledikleri araştırılmıştır. Bu amaçla, bahsi geçen askerî darbe dönemlerinde eğitim ve kültür hayatına yönelik yasal düzenlemeler incelenmiş; bu askeri rejimlerin oluşturdukları temel politikalar, gerçekleştirdikleri uygulamalar, tercih ettikleri ideolojiler tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca 1960-1983 yılları arasındaki siyasal gelişmelerle bağlantılı olarak konu irdelenmeye çalışılmıştır. Böylece askerî rejimlerin sivil hükümetlerden farklı olarak eğitim sisteminde ve kültürel yaşam pratiklerinde meydana getirdikleri değişim ve dönüşümler konusunda bazı sonuçlara ulaşılmıştır.Yapılan araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre, 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül darbelerini gerçekleştiren kadroların ilk müdahale ettikleri ve denetim altına almaya çalıştıkları alanlardan birinin eğitim sistemi ve aynı zamanda ülkenin sosyal ve kültürel meselelerini yürüten kurumları olduğu söylenebilir. Söz konusu askerî rejimler, eğitim sisteminin yapısını, ideolojisini belirleyen ve sisteme yön veren yasa, ilke ve değerler üzerinde belirleyici olmuşlardır. Eğitim müfredatlarının yeniden düzenlenmesi, ders kitaplarının hem biçim hem de içerik bakımından değiştirilmesi de askerî rejimlerin eğitim alanı üzerindeki etkisine işaret eder. Bunun yanı sıra söz konusu darbe dönemlerinde kültürel plan ve programlardan, kültür politikalarının oluşturulmasında ve uygulanmasında doğrudan yetkili olan kurumlara yönelik düzenlemeler; askerî rejime muhalif kültür-sanat ürünlerinin suç unsuru sayılması, sanatçının, aydının suçlu gösterilmesi gibi kısır darbeci eylemler sosyal ve kültürel fonksiyonların yeniden şekillenmesinde etkili olmuştur. Ayrıca söz konusu askerî darbe dönemlerinde, özellikle 12 Mart ve 12 Eylül dönemi sıkıyönetim uygulamaları toplumsal travmalara yol açmış ve bu uygulamalar kültürel hayat pratikleri üzerinde son derece olumsuz etkiler yaratmıştır.Anahtar Kelimeler: Askerî darbeler, askeri müdahaleler, eğitim, kültür, 27 Mayıs darbesi, 12 Mart muhtırası, 12 Eylül darbesi

The purpose of this study is to examine the effects of military regimes that was established after the military coups; namely, in the May 27, 1960, the March 12, 1971 and the September 12, 1980 in Turkey, on the education and culture through the legal arrangements and policies which were implied. For this purpose, the legal arrangements associated with the education system and culture in the periods of military coups were analyzed; the basic educational and cultural policies were formed by these military regimes, their education practices, and their preferred ideologies that related the education system were tried to be put forward. In addition, the subject was tried to be examined in the light of the political developments between 1960-1983. Thus, some conclusions have been reached about the changes and transformations that the military regimes had made in the education system and cultural life practices, unlike civilian governments.According to the findings of the study, it can be said that the education system and cultural institutions that competent to determine cultural policies are one of the areas which the military regimes first intervened and tried to take a control. The military regimes had a deterministic effect on the laws, principles and values that shape the structure, ideology and direction of the education system. In the course of the coups, the reorganization of educational curriculums and the modification of textbooks in terms of both format and content also points to the effect of military regimes on the education system. In addition, the legal arrangements and practices of these military regimes associated with institutions which officially carry out cultural policies, and unproductive activities of the military regimes such as criminalization of opposing cultural-art products, criminalizing the artist and the intellectuals in the periods of the military regimes had been instrumental in reshaping social and cultural functions. However, martial law practices and actions of the military coups, especially in the course of the coups of the March 12th and the September 12th, caused social traumas. These practices also had negative impacts on cultural life.Keywords: Military coups, interventions, education, culture, the May 27, 1960 military coup, the military memorandum of March 12, 1971, the September 12, 1980 military coup