Кыргыз-түрк «манас» университети табигый илимдер институту өсүмдүктөрдү коргоо багыты

Abstract

ФАОнун маалыматы боюнча (тамак аш жана айыл чарба коому ООН тарабынан) (Food and Agriculture Organization, FAO) - дүйнөнүн 30% түшүмү эле зыянкечтерден, илдеттердерден жана ото чөптөрдөн залакат алат. 20- кылымдын экинчи жарымында зыян организмдер менен күрөшүүдө синтетикалык пестициддерди чон коломундо колдонулган. Пестициддердин курамында көбүнчө хлорорганикалык жана фосфорорганиклык кошулмалардан турат. Хлорорганикалык жана фосфорорганикалык кошулмалар негизинен инсектоакарациддерде кездешет, алардын 50% ГХЦГ затын камтыйт, азыркы учурда бул заттар тыюга салынган. Химиялык ыкманын натыйжасында адам, жаныбар, пайдалуу флора жана фаунага зыян болгон токсиндуу заттар биосферада каныккан. Пестициддер жаныбарлардын тамактануу чынжыры менен таралат, кылымдарга созулган убакыт бою айлана чөйрөдө жүрөт, жерден сууга өтөт, суудан кайра жерге жана өсүмдүктөргө, өсүмдүктөн жаныбардын жана адамдын организмине кирет. Оор заттар кээ бир адам тиричилигине керектүү курт курмурскаларды жоготуп тамак тануу чынжырчасын бузууга алып келиши мүмкүн. Алардын адамдын организминде болуусу ар кандай түрдөгү ооруларга алып келет, өпкөдөн өнөкөт жана айыкпас ооруларга алып келет. Ушуга байланыштуу алдын ала иш чаралар өткөрүлөт. Эгер жер жүзү химиялык ыкмадан баш тартсак, планетанын дээнгелинде азык- түлүктүн жарым көлөмүн жоготууга учурайт: деп ФАО уюму маалымдайт. Азыркы учурда дүйнө жүзү айыл-чарба жерлеринде 100 миң пестициддин түрүн колодонушат. Топурак болсо азык-түлүктүн эң негизги булагы болуп эсептелинет 95-97% азыкты биз топурактан алабыз. Топурактын булганышы xiiiболсо экосистеманыны эң коркунучту антропогендик деградациянын түрү болуп эсептелинет.СССР заманында (1950-1970 гг.), бир ДДТ препараты эле 4,5 млн.тонна колдонуусу белгилүү, ал кездеги план системасынын натыйжасында эскирген жана тыюга салынган пестициддердин саны топтолуп, болгон кампаларга сакталган, бирок алар дагы толгонуна байланыштуу уусактагычтарды курууну чечишкен. Ошентип, 1973-жылы траншеяга жана темирбетон бункерлерге 1313 тонна эскирген жана тыюга салынган пестициддерди жайгаштырылган, 1980- жылы кошумча 875 тонна киргизилген. Азыркы кезде Кыргызстанда 3 чоң уусактагычтар бар, 2су – Сузак районунда жайгашкан: Сузак А жана Сузак В, 1су – Кочкор районунда.Бул дипломдук иште Кыргызстандагы 3 уусактагычдагы айланасынан алынган оор заттарга таасир берген микроорганизмдерди изилдɵɵлɵр лабораторияда эксперименталдык түрдɵ жүргүзүлгɵн. Бул микроорганизмдерди хроматограф ыкмасынан ɵткɵрүлүп, алардын биологиялык ыкмага керектуу жана пайдалуу касиеттери, кандай шарттарга туруктуулугу каралып, флора жана фаунаны оор заттардан бошотуу максатында изилденген.Ачкыч сөздөр: Микроорганизмдердин түрлөрү, пестицид, топурак, уусактагычтар, хромотограф, ДДТ, биосфера, Сузак.

Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından verilen statistiklere göre, dünyadaki tarımsal ürünlerı % 30' u doğadaki hastalık, böcekler ve yabancı otlardan ciddi anlamda zarar görmektedir. XX.yy II.yarısında zararlı organizmalarla mücadele etmek için büyük oranda sentetik insektisitler kullanılmaktadır. Pestisitler, organik klorlu ve organik fosforlu maddeler içermektedir. Bu maddeler genellikle insektisit ve akarisitlerde görülmektedir ve % 50 oranda heksaklorosikloheksan maddeler içerdiğinden dolayı günümüzde kullanılmasına izin verilmemektedir.Kimyasal yöntemlerin sonucunda insanlar, hayvanlar, flora ve fauna, zararlı maddelere maruz kalmışlardır. Pestisitler, uzun yıllar boyunca çevreye dağılarak, suya, toprağa, bitkilere ve beslenmeleri esnasında hayvanlara bulaşarak insanlara geçmektedir. Ağır kimyasal pestisit maddelerin çoğu, insan yaşamına faydalı olan mikro organizmalara ve bazı böcek türlerine zarar vererek insanın beslenme döngüsünün değişmesine neden olmaktadır. Bu maddelerin insan organizmasına girmesi çeşitli hastalıklara yol açmaktadır. Böyle tehlikeli durumları engellemek amacıyla önlemler alınmaktadır. Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) açıklamasına göre; eğer tüm dünya kimyasal yöntemlerden vazgeçerse, şuan sahip olduğu gıda miktarının yarısı kadar kayba uğrayabilir. Günümüzde, dünya genelinde çevre ve tarım işlerinde 100 bin fazla pestisit çeşitleri kullanılmaktadır. Bilindiği gibi, toprak en önemli tarım alanıdır. Gıda ürünlerinin % 95-97'i topraktan alınmaktadır. Toprağın antropojenik degradasyon yoluyla bozulması ekosistem için oldukça tehlikelidir.