Pamuk ipliği sanayiinde maliyet analizi uygulaması ve maliyetlerin ihracat olanaklarımıza etkileri

Abstract

ÖZET Dokuma Sanayinin ve bu sanayiye temel hammaddesini veren pamuk tarımının ülkemiz ekonomisindeki önemi büyüktür. İhracat gelirlerimizin arttırılabilmesinde `büyük umutlar bağlanan sanayi dalımız pamuk ipliği ve dokuma sanayiidir. Ancak gerek ulusal gerekse uluslararası pazarlarda koşullar gün geçtikçe zorlaşmak tadır. Bu pazarlardaki rekabet olanakları yüksek kaliteli? düşük maliyetli çıktıların başarılı bir şekilde pa zarlanmasına bağlı dır. Özellikle uluslararası pazarlarda Hindistan, Hong-Kong gibi ülkelerin, bizde oluştuğu söylenen maliyetlerin çok altında fiyatlar sunması j düşük maliyetli çıktı elde edebilmenin önemini ortaya koyar. Böyle olmakla beraber, konunun işletmelerin sır saydık ları bir alana ilişkin olması nedeniyle bugüne kadar maliyetle rin büyüklüklerini sergileyebilecek bir araştırma dahi yapılmış değildir. Tezimizin amacı pamuk ipliği sanayii için böyle bir araştırmayı gerçekleştirerek maliyetlerin bir envanterini yapmak, maliyet denetim aracı olan maliyet analizinin bu araştırma so nuçlarına uygulanması örneğini vererek maliyetleri oluşturan önemli faktörleri ortaya koyabilmektir. Çalışmamızın birinci bölümünde dokuma sanayimiz tanıtıl mış, sanayimizin ekonomimi zdeki yeriyle Türk dokuma sanayiinin dünya dokuma sanayiindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde, dokuma sanayiinde maliyet denetiminin taşıdığı önem üzerinde duruldu. Daha sonra maliyet denetimi için bir araç olan maliyet analizi tanıtılmaya çalışıldı. Bu bölümde maliyet analizi kavramına açıklık getirilerek, bir maliyet analizi yapmak için sağlanması gerekli koşullar açık-ii - lanmaya gayret edildi. Maliyet analizinin maliyet muhasebesi ve maliyet denetimiyle olan ilişkilerine değinildi. Maliyet analizi yöntemleri anlatıldı. Üçüncü `bölüm, tezin en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Bu bölümde maliyet analizi, pamuk ipliği sanayiinde 1975 yılı için yapılan maliyet araştırmasıyla toplanan bilgilere uygulandı, îlk olarak hammadde maliyeti ve hammadde maliyetini etkileyen faktörler üzerinde duruldu. Her bir faktör teker teker açıklan dı. Bu arada önemli bir faktör olması nedeniyle, pamuk fiyatla rına derlet müdahalesinin etkileri incelendi. Pamuğun dış ülke- lerdeki fiyatlarıyla, sanayicimizin satın aldığı pamuk fiyat ları karşılaştırıldı. Pamuk fiyatlarının düşürülebilmesi önlem -leri tartışıldı. Daha sonra bütün faktörler birlikte ele alı narak, maliyet fonksiyonunun denklemi bulundu. Bu arada analiz için seçilen yöntem çoklu regresyon analizi olduğundan, bu analiz tekniği kısaca açıklandı. Adımsal çoklu regresyon ana liz tekniğiyle seçilen faktörlerle hammadde maliyetinin ilişkisi belirlenirken, her bir faktörün önem derecesi de ortaya çıka rıldı. Üçüncü bölümün ikinci kısmında işçilik maliyetlerini etki leyen faktörler ele alındı. İşçi ücretlerinin ve işgücü prodük- tivitesinin dış ülkelerde ulaştığı düzey, ülkemizinkiyle karşı laştırıldı ve bunun işgücü maliyetimiz üzerindeki etkisi tartı- şıldı. Ancak işgücü prodüktivitesini belirleyen etmenler araş tırılırken, teknolojinin modele nasıl bir tanımla sokulacağı sorunuyla karşılaşıldı. Bu durumda işgücü prodüktivite siyle ilgili çalışma, bir çalışan işçi başına düşen makina değeri, bir de çalışan işçi başına kullanılan iğ sayısı olmak üzere iki kez tekrarlandı. Daha sonra yine adımsal çoklu regresyon analizi tekniği uygulanarak, faktörlerin teker teker modele katılmasıan - yoluyla, bu faktörlerle işgücü maliyeti arasındaki ilişki, matematik bir modelle ifade edildi. Bu modele adın adım eri şildiğinden, her adımda ilave edilen faktörün önen derecesi de kendiliğinden ortaya çıktı. Üçüncü `bölünün son kısmında genel imalat maliyetlerini etkileyen faktörler tartışıldı. Bu konuda, dış ülkelerle ilgili bilgilerin kaynakları tarafından gizli tutulması nedeniyle bu ülkelerle yeterince karşılaştırma yapılamadı. Dana sonra bu faktörler diğer kısımlarda yapıldığı gibi topluca ele alınarak, bunların genel imalat maliyetiyle olan ilişkisini anlamlı şekilde verecek fonksiyon saptandı.