Sanayi işletmelerinde maliyet yerleri ayırımı ve maliyetlerin mamullere yüklenmesi

Abstract

ÖZET Maliyet muhasebesinin temel amacı, üretim birimle rinin maliyetini sağlıklı bir şekilde hesaplamaktır. Bute- mel amacın yanında, ekonomik gelişmeler, işletmelerin hız la büyümesi ve yoğun bir rekabet ortamının doğmasına bağ lı olarak, maliyet muhasebesinin maliyet kontrolünü sağla ması, faaliyet planlamasına yardımcı olması ve işletme yö netiminin alacağı kararlarda yardımcı olma fonksiyonları gittikçe önem kazanmaktadır. üretilen mamulün maliyetinin hesaplanması bakımın dan, maliyetlerin `direkt` ve `endirekt` olmak üzere iki ana grupta toplandığı malumdur. Direkt maliyetlerin ilgili olduğu mamul maliyetine y üklenmes inisbeten kolay olmasına karşılık, endirekt maliyetlerin mamullere yüklenmesi çoğu zaman zorluklar yaratmaktadır. Özellikleri itibariyle birbirinden çok farklı ma liyet unsurlarından oluşan ve üretimle doğrudan doğruya i- lişkisi olmayan, ancak üretimin sürdürülmesi için gerekli olan endirekt maliyetlerin mamul maliyetine yüklenmesi ile ilgili olarak bir çok yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntem-lerin ortak amacı dolaylı olarak mamul maliyetlerine yük lenen endirekt maliyetleri mümkün olduğu kadar haklı bir şekilde yükleyip sağlıklı bir birim maliyetleme ve etkin bir maliyet kontrolü sağlamaktır. Bu amaçlar doğrultusunda kurulacak sistemin ilk gayesi, toplanan genel imalat maliyetlerini (endirekt ma- liyetler) `maliyet yerleri` itibariyle toplayıp, seçile cek maliyet yükleme hadlerine göre o maliyet yerlerindeki mamul maliyetine yüklemektir. Bu itibarla, yapılacak hesap ların gerçeğe yakınlık derecesi büyük ölçüde `maliyet yer leri ayırımı` ve `faaliyet ölçüsü seçimi` sırasında göste rilen önem ve titizliğe bağlı olacağı malumdur. Dört bölümden oluşan bu çalışmada sanayi işletme lerinde maliyet yerleri ayırımı ve maliyet yerleri itiba riyle toplanan genel imalat maliyetlerinin maliyet yerle rine ve mamullere yüklenmesi konuları ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde maliyetlerin oluşu mu ve önemi, maliyet yerleri kavramının tanımı ve özellik leri, maliyet yerleri ayırımının temel amacı ve sağladığı yararlar, maliyet yerleri ayırımının kriterleri ve maliyet sistemleri ile olan ilişkisi, maliyet yerleri ayırımının IIderinleştirilmesi ve maliyet yerleri ayırımında dikkat e- dilecek hususlar ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, genel imalat maliyetlerinin ta nımı ve özellikleri, saptanması ve hesaplanması, genel ima lat maliyetlerinin mamuller ve maliyet yerleri açısından gösterdikler farklılıklara ve genel imalat maliyetlerini o- luşturan çeşitli maliyet unsurlarının tanımı ve özellikle rine yer verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde genel imalat maliyetle rinin maliyet yerlerine dağıtımı ve kullanılacak maliyet dağıtım anahtarları, ikinci dağıtım olarak adlandırılan yardımcı maliyet yerlerinde toplanmış bulunan genel imalat maliyetlerinin esas maliyet yerlerine dağıtımı ve kullanı labilecek maliyet dağıtım yöntemleri, esas maliyet yerlerin de toplanmış genel imalat maliyetlerinin mamul maliyetleri ne yüklenmesi ile ilgili olarak faaliyet ölçüsü seçimi ve faaliyet ölçüsü olabilecek çeşitli maliyet yükleme hadleri, üzerinde durulmuştur. Bu bölümde ayrıca fiilî genel imalat maliyetlerinin mamul maliyetlerine yüklenmesi sırasında kar şılaşılan güçlükler, tahminî genel imalat maliyetleri yük leme hadlerinin hesabı, dağıtım ve yüklemede kullanılması na ve esas maliyet yerlerinde toplanan genel imalat mali yetlerini üretilen mamul maliyetine yüklemede bir veya bir- IIIden fazla faaliyet ölçüsü seçimi ile ilgili konulara yer verilmiştir. Çalışmanın son bolümü konu ile ilgili olarak, me tal sanayiinde faaliyet gösteren bir işletmede yapılan in celemeye ayrılmıştır. Yapılan incelemede, işletmenin tanı tılması, üretilen mamullerin ayırımı ve üretim süreçleri, işletmedâ oluşan genel imalat maliyetlerinin saptanması, mamul maliyetlerine yüklenmesi ve işletmede yapılan mali yet yerleri ayırımına yer verilirken, işletmede uygulanan sistem belli bir çerçeve içinde değerlendirilip eleştiril miştir. Aynı çerçeve içinde sistemde görünen eksik ve yan lış uygulamalara düzeltici tedbirler niteliğinde öneriler getirilmiş tir. IV