Orman ürünleri endüstrisinde birleşik imalat

Abstract

ÖZET: Orman'dan elde edilen ürünleri, hammadde olarak kullanan ve bu hammaddeyi işleyerek mamul üreten tün işletmeler orman ürünleri endüstirisini oluşturmaktadır. Ormanın ana ürünü olan tomruk;kereste endüstirisinde hammadde olarak kullanılmakta ve bu hammaddenin çe şitli ebatlarda biçilmesiyle doğraraalık kereste üretilmektedir. Ancak diğer üretim işletmelerinde de olabileceği ^ibi kereste endüst risinde üretilmesi istenen doğramalık kereste 'nin yanında üretim sürecinin özelliği olarak istenmeden başka ürünlerde elde edilmek tedir. Üretim sürecinin bıı ;.. ibi özel'ikleri taşıması yani, üretilme si.-»maçlauan..lamiil yanında zorunlu olara!: diğer malûllerin do üretil mesi birleşik imalat ta maliyetleıaenin konusunu ol şturuaktadır. bu nunla beraber, bu süreçte al- şan maliyetleri paylattırma i-lr?mi de lirlejik maliye!` dağıtın yöntemleri yardrnyln ma müllere yüklenmek tedir. Birleşik imalat sürecinde elde edilen ürünler üretilmesi is- touen ürünün pazar değeri yanında, üretim miktarı ve işletmenin bu lunduğu faaliyet alanı gibi unsurlarında dikkate alınmasıyla birleşik ve artık ürün olarak ayrıma tabi tutulmaktadır. Bu ayrımda değeri dü şük nlnn mamul er için maliyet hesabı yapılmasının gereksiz olduğu düşüncesi kabul edilerek ana ürünün pa2ar değerine yakın değerde ^ olan ürünler birleşik ürün ve ana ürüne göre çok- lüşük değerde bat ta değersiz sayılabilecek ürünler ise artık ürün alarak adlandırıl maktadır._o_ Birleşik.aaliyet dağıtıra yöntemleri teuel olarak iki ana var- 3a.vi.ja dayanmaktadır. Bu varsayımların esas alı; asıylnda fiziksel ölçüleri esas alan yöntemler ve pazar delerini esas alau yöntemler geliştirilin iş tir, ' i'iziksel ölçüleri esas alan yöntenler, birleşik san live t ile birleşik ürünler amsınJn Miktara dayanan bir ilişkinin olduğunu kaimi ederek maliyetlerin birledik ürünlere jiktnrlnrı oranında dağıtıldığı yöntemler lir. Bunlar ; - Miktar yöntemi » - Ağırlıklı ortalaıaa yöntemi ve - Ortalama birim maliyeti yöntemleridir. Pazar değerlerini osaa alan yöntemler de ise birleşik aliyet ile birleşik ürünler arasında ürünlerin pazar değerine daj'anan bir ilişkinin olduğu varsayılarak pazar değeri fazla oları taaraiilün, mali yetinin de fazla olacağı kabul edilmektedir. Birleşik imalat sürecinde mamullerin ayrı olarak elde edildi ği noktaya ayırın noktası adı verilmektedir. Mamullerin ayırım nok- tasından sonra ek maliyet a İm a ma sı veya bu..oktada pazar değerleri nin biliniyor veya tahmin ediliyor olıaasında birleşik maliyet, bir leşik ürünlere aa -nülerin berbirinin pazar değerinin toplam pazar değerine oranı esas alınarak dağıtılmaktadır.-3- Ayırım noktasından sonra ek ualiyetlere katlanılması veya ma mullerin ayrım noktasında pazar değerlerinin bilinmemesi durmanda ise üç ayrı yöntem öne sürülmüştür; Bu yöntemler; - N'et pazar değeri yöntemi / - Ayarlanmış pazar değeri yöntemi ve - I'azar değeri yöntemine göre nazari ortalama taaliyeti yöntemi dir. Birleşik maliyet dağıtım yöntemleri ile elde edilen sonuçla rın hepsi birleşik ürünün birleşik Maliyetten aldığı payı kesin ola rak verememektedir. Birleşik maliyet dağıtın yöntemleri birleşik ürünlerin tek tek her biri için maliyet ve kârlılığın önemli olma- j-ıp zorunlu üretilmiş olmaları göz önünde bulundurularak toplam bir leşik ürünlerin kârlılığı dikkateal ınarak incelenmelidir. Çünkü bir leşik maliyet dağıtımına p;öre bir ürün grubu için aşırı kâra veya zarara ueden olacak maliyet yüklemesi f inansal tabloların doğruluğu hakkında şüphe yaratacaktır. Şöyleki bir ürün grubu için birleşik maliyet dağıtım yöntemine göre satış fiyatından fazla maliyet yük lenmesi, zarar verecek olan üründen ue kadar fazla satılırsa o dö nemde kârın düşük ilerilci dönemde ise yüksek çıkmasına neden olacak tır. v Ayrıca birleşik imalatta zarar veren ürünü üretmeme veya yal nız yüksek düzeyde kâr veren ürün üretme seçeneği yoktur.-4- Dirleşik imalatın zorunlu diğer çıktısı olaı artık ürünleri ieğerlerae ile ilgili de değişik yöntemler geliştirilmiştir, üu yön temler artık ürünlerin net satış gelirlerini ve net pazar değerleri ni esas alan yöntemler olarak iki durumda incelenmiştir. Artık ürün net satış gelirlerini esas alan yöntemlerde artık ürünlerden elde edilen gel lt in gelir tablosunun değişik bölümlerinde yer alması durumları ve sonuçları karşılaş tırılmıştır. Artık ürün uet satı-f geliri gelir tablosunda; - Di^er gelirler arasında, - Ayrı bir satır; geliri adı altlula, - Satılan birledik ürünle, in maliyetinden indiri İmesiyle veya, ı - Üretilen birle.? ik ürünlerin maliyetinden indirilmesi şeklin de dört değişik alternatif olarak yer alabilir. Bu alterna- tifler satışı*; gerçekten yapılıp elde edilen gelirin gelir tablosunun han<;i kısmında yer alacağı bakımındın öne sürül müş seçeneklerdir. Artık ürünleri değerleme yöntemler inin ikinci grubunda ise artık ürünler-in pazar değerlerini esas alan yöntemler başlığında; - Artık ürünlerin üretildiğinde nazara alınması^ - Artık ürünlerin pazar değerlerindeu geriye doğru yapılan hesaplama ile değerleme,-5- - Firmaca tekrar kullanılan artık ürünleri değerleme ve, - Eelirli bir pazar değeri olancan artıkları değerleme yön temleri incelenmişdir. Artık ürünler için her ne kadar maliyete katlanılsa da, bir leşik Maliyetten satış değerinin düşük olması nedeniyle pay verilme mektedir. 13u yüzden artık ürünlerin satışından elde edilecek gelirin birledik maliyetten indirilmesi daha uygundur. Aucak artık ürünün birleşik maliyeti düşürücü etkisi, birlikte üretildiği birleşik ürü nün ualiyetine yansıması için artık ürün satış gelirinin artığın üretildiği anda uu'iasebe kayıtlarında yer alnasını gerektirmektedir. J'uiiunla beraber bu durumun artık ürünün satılabilir nitelikte bir ürün ol'.ıasında söz konusu olacağı açıktır. I Üçüncü bölü.:ıde inceleniş old-'ğu;:raz gelir tablolarında tablo larının tanıaı ve çeşitleri üzerinde durulmuş '4u r. Gelir tpblasu bir dönen içinde işletmenin gelir ve giderlerinin sistenatik bir şekilde belirten bir tablodur. Gelir tabloları düzenlenme amaçları, kapsamlarına ve uygulan- '''ı^ı i letmenin türüne göre ayırılmaktadır. (»elir tabloları kapsam larına göre bünyesinle bulun iurdxigu bilgi açısından yalnız vergi soli st rası kâr tutarını veya firmada bırakılmış kârlar tutarım yeren ge lir tabloları olarak incelenmiş tir.- 6- U'ygul andığı işletmenin türüne göre gelir tablolarında tica ret işletmelerinde kullanılan yel ir tabloları veya imalat işletme lerinde '-allanılan....el ir tabloları oljrnk satılan uaaülün maliyeti iıesabının değişikliği de göz önüne alınarak örnekleri verilmiştir. Son bölü:.;de ise birleşik imalatla ilgili bir kereste fabri- '.asınıla vak'a çalışması yapılarak burataki..iiıbasebe düzeni belirtil miş ve daha sonra genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri doğrultusunda maliyet dağıtımları ve mamul maliyetleri hesaplanmış ve f inansal tablolar yeniden düzenlenmiştir.