Avrupa Topluluğu karşısında Türk hazır giyim dışsatımı ve gelişimi

Abstract

ÖZET Avrupa Topluluğu karşısında Türk hazır giyim dış satımı ve gelişimini konu edinen bu çalışma, hazır giyim ana sektörü ile bu sektörün yan dallarını da kapsayacak bir şekilde hazırlanmıştır. Özellikle tekstilin hazır giyim sanayi için hem ana sektör durumunda bulunması, hem de hammadde kaynağı olarak sürekli ana destek olması gözönünde bulundurularak tezin birinci bölümünün Türkiye'de tekstil sanayine ayrılması yoluna gidilmiştir. Burada, başlangıçta yabancı teşvikleriyle başlayan tekstil hammaddesi üretiminin, zamanla bir sanayi dönüşmesi, aşama aşama ele alınmış, Türkiye'de tekstil sanayinin gelişimi, dört alt başlıkta toplanmıştır. Ve böylece devlet desteğiyle özel sektörün gelişimi, hammadde dışsatımından mamul üretimine geçiş, iplikten dokumaya geçiş ve teknolojik değişim ve üretimin gelişimi alt başlıkları altında incelenmiştir. Böylelikle, İngiliz tekstil sanayicilerinin, Amerika ve Mısır pamuğuna rakip sağlamak amacıyla Çukurova'da başlat tıkları pamuk ekiminden, yüz yıllık bir geçmişe varmadan, Türkiye'nin en köklü sanayi dalı olarak tekstil sanayine geçilmesi, birinci bölümün konusunu oluşturmuştur. İkinci bölüm, tekstil sanayinin hem bir uzantısı, hem de sürekli bağımlılığı nedeniyle, çocuğu sayılabilecekıı bir niteliğe sahip olan hazır giyim sanayini ele almıştır. Türkiye'de hazır giyim sanayinin gelişimi ana başlığı al tında, konunun tarihsel gelişimi, hazır giyim sanayinde ilk girişimler, hazır giyim sanayinde 1950'den sonraki gelişmeler ve hazır giyim sanayinde 1980'den sonraki geliş meler alt başlıkları altında incelenmiştir. Askeri ve dinî amaçlarla çok eskilere dayansa da, pazar nitelenmesine uygun özellikleriyle pek uzun bir geçmişi bulunmayan hazır giyim sanayinin, önce alt gelir gruplarına hitab ederken, kentleşmenin meydana getirdiği pazar olanakları sonucu, orta ve üst gelir gruplarına da yönelmesi de aşama aşama incelenmiştir. İç pazardan, dış pazara yönelişlerdeki destekler, teşvikler ve dürtüler mümkün olduğunca ayrıntılı bir biçimde verilmeye çalışılmıştır. Pamuk üretiminde olduğu gibi, hazır giyim dışsatımının ilk ilişkilerinde de yabancı teşviklerinin payının dikkati çektiği belirtilmiş tir. Önceleri, Avrupa Topluluğu ülkelerinin fason üretim siparişleriyle başlayan dış pazarlara açılma girişimleri, 1980 sonrasında, kendi özgün niteliğine kavuşarak, doğru dan rekabet çabalarına dönüşmüştür, ikinci bölümün birinci kısmında, başlangıcından günümüze bu değişimin ayrıntıları ele alınmaya çalışılmıştır. İkinci ve üçüncü kısımlar ise, daha çok bir altyapı niteliği taşımaktadır. İkinci kışımın konusunu, fason üre tim sürecinde Avrupa Topluluğu ülkelerinin kendi sipariş-ıı lerini sağlayacak teknolojiyi aktarmasından hemen sonra, teknik ve bilgi birikiminin meydana getirdiği aşamalar oluşturmuştur. Burada, hazır giyim sanayinde üretimin yapısı ele alınmıştır. Yatırımlar ve kapasite alt başlığı ile, yeni gelişmekte olmasına karşın kısa sürede dışsatım bilançomuzda önemli bir pay sahibi olan hazır giyim sanayinin yatırım ve üretim kapasitesi; teknoloji başlığı al tında da, üretim kapasitesini belirleyen makine ve tercihi zatın niteliği belirlenmek istenmiştir, üretim, çok çeşitlilik göstermeye mevcut özellikleri yönünden başlı başına bir alt başlık halinde incelenmiştir. Yavaş sayılmayacak bir süreç içinde, fasondan dünya pazarlarına açılabilecek bir kapasite gelişmesine yönelen hazır giyim sanayi inin altyapısı, elde edilebilen bulgular çerçevesinde analiz edilmeye çalışılmıştır. üçüncü kısım, arz-talep yapısıyla fiyatlara ayrılmıştır. Pazar ekonomisinin en belli başlı özelliği olan arz-talep-fiyat üçgeni, ikili bir ayırımla iç piyasada fi yat oluşumu ve dış piyasada fiyat oluşumu şeklinde incelenmiştir, iç piyasadaki fiyat oluşumunda, teknolojinin etkileri İle tekstil sanayinin yapısından kaynaklanan hammadde fiyatlarındaki değişmelerin önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Dış piyasadaki fiyat oluşumunda ise, uluslararası rekabetin yanaşıra, kotalar, gümrük vergileri ve teşvik primleriyle vergi iadelerinin rollerine dikkat çe-IV kilmek istenmiştir. Böylelikle kasaba pazarlarından, dünya pazarlarına yönelen gelişme süreci içinde, hazır giyim sanayimizin en büyük pazarı haline gelen Avrupa Topluluğu ülkeleri ile ilişkilerin ele alınması noktasına ulaşılmıştır. üçüncü bölüm, Türk hazır giyim sanayinin artık günümüzde en büyük pazarı olma özelliği yukarıda belirtilen Avrupa Topluluğundaki hazır giyim sanayi ve ticareti ana başlığı altında beş kısımda incelemeye çalışılmıştır. Birinci kısımda Avrupa Topluluğu 'nun gelişimi ele alınarak bu tarihsel birliğin oluşmasında ilk girişim olan Avrupa Kömür ve Çelik Birliği anlaşmasına kısaca değinildikten sonra, Roma Anlaşması ile AET'nin kuruluşuna geçilmiş, bun dan sonra da önceleri altı ülkenin meydana getirdiği Topluluğun, 1973 yılında üç yeni ülkenin katılmasıyla dokuzlara dönüşmesi dönemi incelenmiştir. Bunu takiben, 1981 ve 1985'de büyüyerek, Avrupa'nın 12 ülkesini kapsamına alan topluluğun bugünkü durumu açıklanmaya çalışılmıştır. Ekonomik olduğu kadar, siyasal bir nitelik ve bütünleşme çabası ile ismi bile, bir `Avrupa Birleşik Devletleri` oluşturma amacına dönük olarak `Avrupa Topluluğu` şeklinde değiştirilmiş bulunan bu topluluğun, aday üyesi olan Türkiye bakımından önemi açıktır. Bu bakımdan, Topluluğun çekirdeğini oluşturan altı Batı Avrupa ülkesine eklenen her yeni üye, ekonomik, siyasal ve askerî entegrasyonlarla, önümüz deki yıllarda, ülkemiz gündeminin önemli sorunlarından bi-rini oluşturmayı sürdürecek bir görünümdedir. Ancak, bu geniş ve çok yönlü özelliklere sahip olan birliğin sadece konumuza ilişkin yönleri ele alınıp, diğer hususlara sadece konumuzla ilgili olduğu ölçüde değinilmekle yetinilmiştir. Bu çerçevede, üçüncü bölümün ikinci kısmında Avrupa Topluluğu ' nda tekstil sanayi ve tekstil politikası ele alınarak, Avrupa Topluluğu ülkelerinin tekstil sanayileri, sorunları ve teknolojik değişimleriyle, gelişmeleri irdelenmeye çalışılmış; tüm bu hususların Türk hazır giyim ürünlerinin dış satımına etki ve katkıları ortaya çıkarılmak istenmiştir, üçüncü kısımda ise, genel olarak hazır giyim sanayindeki gelişmeler; yatırım, istihdam ve üretim altbaşlıkları ile, önümüzdeki döneme yansıyacağı açık olan etkilerinden ötürü hayli ayrıntılı bir biçimde incelenmiş tir, üçüncü bölümün dördüncü kısmında, hazır giyim ticareti ele alınarak Avrupa Topluluğu ' nun daha çok tüketici ve üretici yönleriyle, dünya hazır giyim pazarı içindeki yeri, konumu ve pazar payı belirtilmeye çalışılmış; ve bu çerçevede Türk hazır giyim sanayine açabileceği pazar imkânları bakımından önemi üzerinde durulmuştur. Bu bölümün son kısmında ise, başından beri irdelenmeye çalışılan konular çerçevesinde Avrupa Topluluğu ülkelerinin hazır giyim sanayindeki sorunları ele alınarak tartışılmıştır. Burada özellikle emek-yoğun niteliğe sahip olan hazır giyim sanayinin, çok pahalı ileri teknolojiyle, sermaye-VI yoğun hale getirilme aşamasındaki genel durumlar incelen meye çalışılmıştır. Türk hazır giyim sanayi, bu sorunları iyi değerlendirerek, gerekli önlemleri alabildiği takdirde, topluluk içindeki pazar payını artırma olanağını bulacaktır. Zamanında alınmayan önlemlerin geçersizliği bir yana, ileri teknolojinin meydana getirdiği kapasite artışının tehlikelerini de belirtmek gerekir. Çalışmanın dördüncü bölümü, sağlanan bilgi ve bulgularla değerlendirilmeye çalışılan Avrupa Topluluğu hazır giyim sanayi ve ticareti içinde, Türkiye-AT dış ticareti ve AT'na hazır giyim dışsatımının gelişimini irdelemek amacını gütmektedir. Bu çerçevede birinci kısımda Türkiye AT dış ticaretinin genel yapısı, ikinci kısımda, Türkiye'nin tekstil dışsatımı ve AT'nun bu yönden önemi, üçüncü kısım da, Türk hazır giyim dışsatımı ve bunun gelişimi değerlen dirilmeye çalışılmıştır. Birbirinden ayrı düşünülmeyecek nitelikte bağımlı bir özellik gösteren bu konular, konunun önemi çerçevesinde olduğu kadar tez çalışmasının anahtarını meydana getirmesi bakımından da ayrıntılı bir şekil de incelenmiştir. Dördüncü kısımda, Türk hazır giyim dış satımında AT ülkeleri arasındaki farklılıklar vurgulanmaya çalışılmış, beşinci kısımda da, Topluluk ülkelerinin genel tutumları ve uluslararası rekabetin etkilerine yer verilmiştir. Avrupa Topluluğu pazarındaki, Türkiye'nin rakipleri altbaşlığını taşıyan bu kısımda, Topluluğun en büyük hazır giyim üreticisi, İtalya ve İngiltere yanında,vıı Uzakdoğu'nun gelişmekte olan ülkelerinin de meydana getirdiği rekabet koşulları incelenmeye çalışılmıştır. Altıncı kısım, AT tekstil politikasının Türk hazır giyim dışsatımına etkisini ele almıştır. Henüz geçiş sürecini yaşayan ileri teknoloji evresi yanında, Topluluğun tekstil ve ha zır giyim konusunda zaman zaman aldığı kısıtlama kararları, ya da rekabeti artırıcı girişimlerinin, henüz Topluluk pazarında tam anlamıyla yerleşmiş sayamayacağımız Türk ha zır giyim sanayine getirebileceği yarar ya da yükleyebileceği fatura üzerinde durulmaya çaba harcanmıştır. Bura dan da, konunun tamamlanmasına yardımcı olur düşüncesiyle, AT'na hazır giyim dışsatımında, ileriye dönük tahminlere yer verilmiştir. Çalışma boyunca elde edilen veriler ışığında, bölümler ve kesimler halinde ayrıntıları incelenmeye çalışı lan ilişkilerin, gelecekte geçirebileceği aşamalar, bu bölümün ana konusunu oluşturmuştur. Gelişmeler incelendiğin de, zaman zaman zigzaglara rastlanmakla birlikte Türk ha zır giyim ürünlerinin, Topluluk pazarlarında belli bir tutunma gücüne eriştiği gözlenebilmektedir. Bunun sonucu olarak da, gelecek dönemler için, geçmişin gelişmeleri çerçevesinde kalınmak kaydile, bazı projeksiyonlar yapılabilir ki burada bu yola gidilmiştir. İlişkiler, bugün henüz durağan noktaya gelmemiş, sorunlar aşılmaz engeller halinde yığılmamış bulunduğundan, ileri dönük beklentiler de, olumsuz yaklaşımlar ileri sürmek gerçekçi olmayacaktırvııı Çalışmanın beşinci bölümü, anket araştırmasından meydana gelmektedir. Hazır giyim üreten ve dışsatımcısı 48 firma ile konumuza ilişkin ayrıntıları içeren sorulardan oluşan bir form çerçevesinde yüzyüze görüşülmüştür. Görüş melerden çıkan sonuçlar, araştırmanın amacını belirten bir giriş ve hazırlanmasını açıklayan sunuş kısmından sonra, anket sorularının değerlendirilmesini içeren üçüncü, değerlendirmeye ayrılan dördüncü kısımla sona ermektedir. Soruların değerlendirilmesine ayrılan 3. kısım, 8 kesime ayrılarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Firma türü ve çalışan sayısı 1. kesimde; dışsatım yapılan ülkeler 2. kesimde; dışsatım yapılan ülkelerin tutumları 3. kesimde; AT'nun Türk hazır giyimini tercih nedenleri 4, bunların ayrıntılarını oluşturan fiyat düzeyi 5, ihracat teşvikleri 6. kesimde ele alınarak değerlendirilmiştir. 7. kesim başlıca sorunların dışsatım üzerindeki etkilerini; 8. kesim ise, dışsatım düzeyini irdelemeye çalışmaktadır.