Stok modelleri ve uygulaması

Abstract

TEZ ÖZETİ Tezin konusunu oluşturan stok modelleri konusu yö neylem araştırması bilim dalının önemli konularından biridir. Stok modelleri konusu beş bölüm altında incelemeye alınmıştır. Bes bölümde incelemeye aldığımız stok modelle ri konusunun her bölümünü kısaca özetlemeye çalışalım. Tezin birinci bölümünü isletmeler açısından büyük önem taşıyan stok yönetimi içermektedir. Stok yönetiminin rasyonel biçimde yapılması veya yapılamamasının getireceği fayda ve zararlar stok yönetiminin önemini ortaya koymak tadır. Stok isletmeler için likidetisi en düşük döner varlık olduğundan stoklara yapılacak yatırımın isletmenin ya pısına uygun düşecek bir politika ile yapılması gerekmektedir. Stok yönetiminin öneminin yanında stok türleri olarak adlandırdığımız hammadde ve malzemeler, yarımamul ve mamul stoklarının yönetimindeki basarı üretim ve pazarlama bölümünün başarısını getirecekdir. üretim ve pazarlama bölümünün başarısı stoklara yatırılan finansman kaynağının da başarısını isletme bünyesine yansıtacakdır. Birinci bölümde stok yönetiminin önemi, stogun tanımı ve işletmelerdeki yeri, stok türlerinin tanıtımından sonra ele alınan stok yönetiminin amacı, üretim ve pazarlama bölümlerinin etkinliklerini aksatmayacak isletme stok düze-ninin belirlenebilmesi, optimum sipariş miktarının bulunması ve en önemlisi toplam maliyeti en aza indirebilmek tir. Genelde bunlarda sağlanacak basarı stoklara yatırılan finansman kaynagınında optimum kullanılmasını sağlayarak amacına ulaşmasını saglıyacakdır. Ayrıca birinci bölümde üretim ve pazarlama açısından stok yönetiminin amacı ve başarısı ve finans açısından stok yönetiminin amacı ve başarısı ayrı ayrı olarak geniş bir biçimde ele alınmıştır. Tezin ikinci bölümünde stoklara yapılan yatırımın ortaya çıkardığı ve stok modelleri içinde de sık sık kullanılan stok maliyetleri incelenmiştir. Stok maliyetleri içinde yer alan maliyetler şunlardır; satın alma maliyeti, sipariş maliyeti, stogu elde bulundurma maliyeti ve elde bulundurma maliyetini etkileyen etkenler olarak sigorta maliyetleri, vergiler ve depolama maliyeti ve son olarak stok elde bulundurmama maliyetidir. Stok konusunda en önemli hususlardan biriside üretilen ve satılan mamule olan taleptir. Talepte meydana gelebilecek birtakım belir sizlikler isletmenin stok yapısında zaman zaman sorunlar yaratmaktadır. Üretilen bir mamul için gerekli olan ham madde ve malzemelerin tedarik süreside üretim konusunda önemli bir yer tutmaktadır. Verilen bir sipariş her zaman aynı sürede isletmeye ulaşmamaktadır. Talep, tedarik süre si ve üretim hızı gibi stok kavramı için çok önemli olan bu değişkenler de ikinci bölümde ayrıntılı olarak açıklan mıştır, ikinci bölüm kontrol edilebilir değişkenler olarakadlandırdığımız siparişler arasındaki süre ve sipariş sayısı değişkenlerinin anlatımıyla tamamlanmıştır. Bu iki değişken de stok maliyetleri açısından oldukça önemlidir. Çünkü siparişler arasındaki sürenin kısalılı sipariş sayısını arttıracağından bu da sipariş maliyetlerinin yük selmesi demektir. Siparişler arasındaki sürenin uzunlufiu ise sipariş sayısını azaltacak dolayısıyla sipariş mali yetleri azalacak fakat bu seferde elde fazla stok bulun- durmakdan dolayıda elde bulundurma maliyeti artacakdır. Tezin üçüncü bölümünde stok modellerinin birinci kısmını oluşturan deterministik stok modelleri ayrı ayrı ele alınmıştır. Deterministik stok modelleri olasılıksız stok modelleridir. Bu modellerde talep ve tedarik süresi sabit olup bilinmektedir. Şartlar tam belirlilik şartları dır. Ayrıca tüm belirlilik altındaki deterministik stok modellerinde stok tükenmesine de izin veren modeller yer almaktadır. Deterministik stok modellerinde amaç, toplam maliyeti en aza indirecek ekonomik sipariş miktarını ve sipariş sayısını belirleyebilmektir, üçüncü bölümde ele alman başlıca deterministik stok modelleri şunlardır; temel ekonomik sipariş miktarı modeli, sabit oranlı sipariş modeli (üretim modeli), fiyat indirme durumundaki model, stok tükenmesi durumunda ekonomik sipariş miktarı modeli ve stok tükenmesi durumunda sabit oranlı sipariş modeli, (üretim modeli) dir. Tüm belirttiğimiz bu modeller üçüncü bölümün içerisinde içerdikleri motematiksel formüllerle bumatematiksel formüllerin elde ediliş şekilleriyle ve ufak çaplı örnek çalışmalarla anlatılmaya çalışılmıştır. ı Tezin dördüncü bölümünde ise stok modellerinin ikinci kısmını oluşturan stokastik stok modelleri birtakım örnek çalışmalarla incelenmeye çalışılmıştır. Stokastik stok modellerinde ise gerçek hayatta da olduğu gibi belir sizlik hakimdir. Talep ve tedarik süresi değişken olmakta dır. Stokastik stok modellerinde önemli bir yer tutan em niyet stokunun önemide dördüncü bölümde anlatılmıştır. Em niyet stoku, birtakım belirsizliklerden dolayı gelecekdeki üretim ve satışlar için elde tutulan stok demektir. Stokastik stok modellerinde bir diğer önemli hususda sistemlerdir. Bu sistemlerde sabit sipariş miktarlı Q sistemi ve sabit sipariş aralıklı. P sistemidir. Talebin ve tedarik süresinden birinin sabit, birinin değişken veya her ikisinin de değişken olduğu durumlar her iki sistem içinde ayrı ayrı ortaya konulmuştur. Dördüncü bölümde son olarak mevsimlik moda mallarının satın alımı veya satın alınan malların bir süre sonra bozulabilir nitelikte olması günlük yaşantıda sık sık rastlanabilir durumda olduğundan bu durum tek siparişli modelle incelenerek dördüncü bölüm tamamlanmıştır. Tezin son bölümünde gerçek hayattan bir işletmenin stok yapısı ve stoklarıyla ilgili maliyetler incelenerek deterministik ve stokastik olarak ikiye ayırdığımız stokmodellerine uygulanabilirliği gösterilmiştir. Tezin sonuç ve önerileri kısmında stok modelleriyle ilgili sonuç ve gerçek hayattaki isletmelerde uygulanabilirliğin sağlanması için gerekli olan unsurlar yer almıştır.