Enflasyon ortamında finansal raporlama

Abstract

ÖZET Ana amaca, işletmenin ticari faaliyetleri ve mali durumu hakkında ilgililere anlamlı, gerçek ve güvenilir bilgi sunmak olan muhasebe, bu amacı gerçekleştirmek üzere bilanço, gelir tablosu v.b. gibi raporlar hazırlamaktadır, işletme ile ilgili kişiler, bu raporlardan yararlanarak işletmenin durumunu değerlendirmekte ve çeşitli kararlar almaktadırlar. Normal ekonomik şartlarda muhasebe, kendisinden beklenen fonksiyonları eksiksiz yerine getirmektedir. Ancak, fiyat değişmelerinin yaşandığı bir ekonomik ortamda geleneksel muhasebenin ürettiği raporlar gerçekleri yansıtmayan anlamsız veriler haline gelmekte ve işletme ilgililerini yanıltmaktadırlar. Bunun temel sebebi ise, geleneksel muhasebenin ölçü birimi olarak paranın nominal değeri veya sayısını esas alması ve değerleme esası olarak da tarihi ma 1 i y e 1 1 e r i kulla nrna sidir. Oysa enfrasyon dönemlerinde fiyatlar yükselmekte, dolayısıyla paranın satınalma gücü düşmektedir. Geleneksel muhasebe tu gerçeği gözardı ederek, fiyatların değiştiği bir ekonomik ortamda da tarihi maliyetlerle değerleme ve paranın değerinin değişmesi igi ilkelerine bağlı kaldığından; güncelliğini kaybetmiş ve ilgilileri yanıltıcı veriler üretir hale gelmiştir. Bu durum, işletme ilgililerini, enflasyonun etkilerini yansıtabilecek ve geleneksel muhasebe yerine geçebilecek yeni muhasebe modelleri arayışına sevketmiştir. Bu ihtiyacı karşılamak üzere `enflasyon muhasebesi` adı verilen çeşitli muhasebe modelleri geliştirilmiştir. Enflasyonun muhasebeye etkileri incelenirken gözönünde bulundurulması gereken en önemli husus; fiyatlardaki artışların genel fiyatlar seviyesinde ve özel fiyatlar seviyesinde olmak üzere gerçekleştiğidir. Fiyatlar genel seviyesi, bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarının alçalıp yükselmesini; fiyatlar özel seviyesi ise, bazı mal ve hizmetlerin fiyatlarının diğerlerine nazaran alçalıp yükselmesini ifade eder. Genel ve özel fiyat hareketlerini ayrı ayrı ya da birlikte dikkate almaları; esas aldıkları ölçü birimi, değerleme ilkeleri ve sermayenin korunması kavramına bakışları açısından üç ayrı enflasyon muhasebesi modeli ileri sürülmüştür. Fiyatlar Genel Seviyesi Muhasebesi, isminden de anlaşılacağı gibi, fiyatlar genel seviyesindeki değişmelerin muhasebe verileri üzerindeki etkilerini yansıtmak üzere geliştirilmiş bir modeldir. Bu modelde, geleneksel muhasebe ilkeleri degişt ir i lmemekte, sadece ölçü birimi olarak paranın nominal değeri ya da sayısı yerine reel değeri ya da Wsat inal ma. gücü kullanılmaktadır. Paranın satmalına gücündeki değişiklikler, dikkate alınarak bütün f inansal tablolar eşdeğer para birimiyle ifade edilmek üzere düzeltilmekte ve böylece işletme içinde ve isletmeler arasında anlamlı karşılaştırmalar yapabilme imkanı doğmaktadır. Düzeltme işleminde, fiyatlar genel seviyesindeki değişmeleri en iyi şekilde yansıtacak, nitelikli indekslerden faydalanılır. Modelin en önemli özelliklerinden birisi de, enflasyon ortamında işletmenin parasal değerleri elde bulundurmaktan dolayı uğradığı satmalına gücü kaybı ile borçlu olmaktan dolayı elde ettiği satınalma gücü kazancının görü 1 eb i lines idi r. Kısacası, fiyatlar genel seviyesi muhasebesi modelinin amacı, paranın satmalına gücünün değiştiği gerçeğinden hareketle, muhasebe verilerini eşdeğer para birimiyle ifade etmek; hasılat ve maliyetleri cari satınalma gücü ile göstererek işletmenin faaliyetinin gerçek sonucuna ulaşmaya çalışmak ve işletmenin elde ettiği satınalma gücü kazanç ya da kaybını ortaya koymaktır. Ayrıca model, sermayenin satmalına gücü olarak korunmasını hedeflemektedir. Yukarıda belirtildiği gibi, fiyatlar genel seviyesi, sadece genel fiyat hareketlerini dikkate almakta ve özel fiyat hareketlerinin etkilerini gözardı etmektedir. Oy s a. işletmeler üzerinde özel fiyat hareketlerinin etkisi oldukça önemlidir. Bu amaçla uzmanlarca, genel olarak `Cari Devger Muhasebesi Modeli` olarak adlandırılan ve bünyesinde değerlemede cari değerleri esas alan birçok değerleme yöntemini toplayan bir muhasebe modeli geliştirilmiştir. Cari değer kavramı, uygulamada farklı bakış açılarından ele alınmış ve bu modele bağlı birçok muhasebe yöntemi ortaya çıkmıştır. Çoğunlukla değerlemede ikame (yenileme) maliyetinin (replacement cost) esas alınması savunulurken; net nakit değer, net bugünkü değer veya satış değerinin değerlemede esas alınması gerektiğini ileri süren görüşler de mevcuttur. Günümüzde değerlemede daha çok ikame maliyeti tercih edildiğinden cari değer muhasebesi yerine `ikame Maliyeti Muhasebesi` terimi kullanılmaktadır. Bu model, geleneksel muhasebede olduğu gibi paranın nominal değerini ölçü birimi olarak ele almakta; fakat, değerlemede tarihi maliyetlerden tamamen ayrılarak cari değerleri esas almaktadır. Bu yaklaşımda, sermayenin firmanın üretim gücünü temsil ettiği kabul edilerek, başlangıçtaki üretim gücünün aynen korunması amaçlanmaktadır. Son yıllarda yoğunlaşan çalışmalarla, fiyatlar genel seviyesi muhasebesi ile cari değer muhasebesinin üstün yönlerini bünyesinde toplayacak bir muhasebe modelinin gel iştiri İmesine çal ışı lmaktadır.Entegre Muhasebe Modeli âdı verilen bu modelde, ikâme maliyeti muhasebesine göre düzeltilmiş f inansal tablolar ayrıca fiyatlar genel seviyesi indeksine göre tekrar düzeltilmektedir. Böylelikle hem parasal değerlerle ilgili elde tutma kazanç ya da kayıpları ve hem de parasal olmayan değerlere ait elde tutma kazançlarının gerçeklenmiş ve gerçekleşmemiş değerlerinin tespiti mümkün olabilmektedir. Model, enflasyonun tüm etkilerinin yansıtılmasını hedeflediğinden diğer iki modele karsı teorik bir üstünlüğe sahiptir. Saydığımız bu modellerin ortak yanı., geleneksel muhasebenin enflasyon ortamındaki yetersizliklerini gidermek üzere geliştirilmiş olmalarıdır. Şüphesiz çeşitli açılardan birbirlerine karsı üstünlük ve eksiklikleri., eleştirilen yanları vardır. Ancak, enflasyon ortamında her halde geleneksel muhasebeden daha anlamlı bilgiler üretmektedirler. Dolayısıyla, enflasyon ortamında anlamlı ve yararlı muhasebe' verileri sunulabilmesi için, bu modellerden birinin seçilerek uygulanması kaçınılmazdır. Uygulanacak enflasyon muhasebesi modelinin seçiminde ülkelerin ekonomik ekonomik ve sosyal yapıları, enflasyonun hızı gibi' faktörler önemli rol oynamaktadır, ülkemiz açısından değerlendirildiğinde bu modeller içerisinde uygulanabilme yeteneği en yüksek model, fiyatlar genel seviyesi muhasebesi modelidir.