Rehabilitasyon merkezlerinde örgütsel ve yönetsel etkinlik koşulları ve üç rehabilitasyon merkezine ilişkin bir araştırma

Abstract

ÖZET Her toplumda, İnsanların sağlık alanındaki istek ve ih tiyaçları doğrultusunda sağlık hizmeti verilmektedir. Sağlık hizmetleri üç aşamada verilir. Bunlar, koruyucu hizmetler, teşhis-tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleridir. Rehabilitasyon hizmetleri, doğuştan veya sonradan has talık, kaza vb. nedenlerle oluşan organ bozuklukları, sakat lıklar ve sakatlığın getirdiği engellemelerin düzeltilmesi için yapılan tüm çalışmaları kapsamaktadır. Rehabilitasyon, kaydedilen fonksiyonu yeniden kazandırmak, var olan yetenekleri geliştirmek, engellemeleri ortadan kal dırmak üzerinde odaklanarak mümkün olduğunca iyi psikoloji ile sosyal ve mesleki alanda fiziksel serbestliği en üst düzeye çıkarma çabalarının verildiği geniş kapsamlı tedavi ve eğitim sürecidir. Rehabilitasyon kapsamındaki hastalar, değerlendirildikten sonra ihtiyaçları doğrultusunda bir rehabilitasyon hizmetinden yararlanabilecekleri gibi, birçok rehabilitasyon hizmetini kap sayan rehabilitasyon programlarından da yararlanabilirler. Rehabilitasyon programlarının, hastane içi örgütlenme biçimlerinden biri de bagımsıs hastane veya merkezler şeklin-176 dedir. Rehabilitasyon merkezlerinde 24 saat tıbbi ve rehabili tasyon hemşireliği aynı zamanda hasta gereksinimlerine uygun birçok rehabilitasyon hizmeti verilmektedir. Rehabilitasyon merkezleri kapsamındaki hastaların ciddi fonksiyonel yetersizlikleri vardır. Bu durum zamanında ve düzenli hizmet gerektirmektedir. Bu nedenle rehabilitasyon merkezlerinde hizmetlerin etkinliği önemlidir. Rehabilitasyon merkezlerinde hizmetin etkinliği, yönetsel ve tıbbi etkinliğin birlikte olmasına bağlıdır. Bunların yanısıra rehabilitasyon merkezlerinde etkinliğin sag 1 anabil meşinde diğer önemli bir faktör de fiziksel koşullardır. Rehabilitasyon merkezleri özürlünün yeni yaşamına uyumunu kolaylaştırıcı bazı mimari özelliklere ve teknik donanıma sahip olmalıdır. Rehabilitasyon merkezleri, amaçlarını belirleyerek bu doğrultuda gerekli hizmetleri, mesleki grupları hizmetlerin yürütülmesine ilişkin protokol ve prosedürleri oluşturmalıdır. İşletmelerde amaçlara ulaşmak için gerekli olan işleri, faaliyetleri ayrıntılı biçimde belirlemek, yani programlamak gerekir. İşletmede yürütülecek faaliyetler belirli esaslara göre gruplandırılır. Rehabilitasyon merkezlerinde faaliyetler hizmet esasına göre yapılmıştır. Hastanelerde yapılan işlerin karmaşıklığı, hastaların hizmet konusundaki beklentileri, ünitelerarası etkin koordinasyon gerektirir. Merkezi olarak sağlanan koordinasyon, ünite seviyesinde bir otorite, sorum luluk ve işlemsel düzen bozukluğuna yol açmaktadır. Rehabilitasyon merkezlerinde etkinliğin sağlanabilmesi için, örgüt yapısının merkezcil yapı ve yönetimden uzaklaşarak merkezkaç yapıya doğru yönlendirilmesi gerekmektedir. Böylece, amaçlara daha kolay ve hızlı bir şekilde ulaşılması, yetki ve sorumluluğun daha alt kademelere dağıtılması sağlanarak daha esnek ve demokrat yapı oluşturulması mümkün olacaktır. özel-177 likle son zamanlarda hastanelerin büyüklüğü ve kapladığı alan arttıkça yönetim ve koordinasyon güçlükleri ortaya çıkmıştır. Bu yüzden hastanelerde hem tıbbî hem de yönetim fonksiyon larının birbirinden ayrıldığı matriks organizasyon yapısı kullanılmaya başlamıştır. Birçok saâlık hizmetlerinin organi zasyonunda temel organizasyon niteliğinde olan, uzmanlaşma ve ekip çalışması gerektiren matriks organizasyon, rehabilitasyon merkezleri için de ideal bir örgütlenme biçimidir, çünkü, modern tıbbî rehabilitasyon kimliğinin tanımlanmasında kapsamlı ekip, merkezi bir öneme sahiptir. Rehabilitasyonda bir çok uzmanlığın gerekliliği, aynı zamanda ekip çalışmasının da zorunluluğudur. Rehabilitasyon merkezleri, amaçları doğrultusunda verecek leri hizmet türlerini belirleyerek, bu hizmetlerin gerektirdiği teknik donanım ve meslek gruplarını bulundurur. Meslek grupla rının görev alanları, belirlenerek görev tanımları yapılır. Rehabilitasyon merkezlerinde hasta rehabilitasyon uzman m- ca veya oluşturulan ekip veya komite tarafından değerlendirile rek yatışına karar verilir. Hastanın ihtiyaçları doğrultusunda ekip oluşturulur. Oluşturulan ekip tedavi planı doğrultusunda gerekli uygulamaları yaparak, düzenli aralıklarla hastayı değerlendirir. Hastanın taburculuguna yine ekip tarafından karar verilir ve taburculuk sonrası koşulların hazırlanmasında hasta ve aile ile işbirliği yapılır. Rehabilitasyon merkezleri verilen hizmetlerin, amaçlara uygun koyulan standartlar doğrultusunda yapılıp yapılmadığını belirlemek için, kontrol mekanizması geliştirerek denetimi sağlamalıdırlar. Bu amaçla, oluşturulacak komitelere merkez içinde yer verilmesiyle, hizmet etkinliğine önemli ölçüde katkı sağlanacaktır.178 Yukarıda belirtilenlerin doğrultusunda, ülkemizdeki mer kezlerin örgütsel ve etkinlik koşullarına ilişkin bir araştırma yapılmıştır. Araştırmanın genel amacı, rehabilitasyon merkezle rindeki örgütsel ve yönetsel etkinlik koşullarının tespit edilmesidir. Araştırma, 70. Yıl istanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, Kas tamonu Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezlerinde yapılmış tır. Bu üç merkez 200 ve üstü yatak sayısı ile Türkiye geneli ne, geniş kapsamlı rehabilitasyon hizmeti veren önemli merkez lerdir. Araştırma amacını gerçekleştirmek için, gözlem, yönetici lerle görüşme ve belgeleri inceleme gibi veri toplama yötemleri kullanılmıştır. Bu yöntemlerle merkezin mimari, teknik özel likleri, organizasyon yapıları, verilen hizmet türleri, meslek grupları, hizmetleri yürütme biçimleri incelenmiştir. Yapılan araştırma sonucu araştırma yapılan merkezlerin bir çok nedenden dolayı yeterince örgütsel ve yönetsel etkinlik koşullarını sağlayamadıkları tespit edilmiştir.