Abdülhak Şinasi Hisar`ın Çamlıcadaki Eniştemiz adlı eserindeki cümle tipleri üzerine bir inceleme

Abstract

ÖZET Abdülhak Şinasi Hisar'ın Çamlıcadaki Eniştemiz adlı eserindeki cümleler üzerinde yaptığımız bu çalışma esas olarak giriş ve inceleme bölümlerinden meydana gelmiştir. Önsöz' de, çalışmanın gayesi, çalışma konumuz olan sözkonusu eserin seçilme nedeni ve çalışma esnasında takip ettiğimiz yol konusunda bilgi verilmiştir. Bu çalışmamızda dilbilgisi kaynaklarından faydalanarak ortaya koyduğumuz cümle unsurları ve cümle türlerinin tek tek tanımı yapılmış ve bu cümle türleri hakkında kaynaklara dayalı açıklayıcı bilgiler verilmiş, ayrıca cümleler bu mevcut kaynaklara göre sınıflandırılmıştır. Oldukça uzun ve karmaşık bir özellik taşıyan cümleler, daha çok şekil fonksiyonlarıyla ele alınmış ve yazarın anlatıma zenginlik katmak gayesiyle diziler halinde kullandığı isim-fiil, sıfat-fiil (partisip) ve zarf-fiil (gerindium)'lerle kurulmuş kelime ve kelime grupları çerçevesinde incelenmiştir. Bazı kaynakların hiç temas etmediği bazılarının ise eksik ve birbirini tutmayan değişik başlıklar altında ele aldığı ve temel cümleyi görev ve an lamca destekleyen yan yargılar, yapı özellikleri itibariyle değerlendirilerek, fiilimsilerle kurulanlar `cümlemsi`, -SA morfemiyle kurulanlarla, ilgi cümlelerinde ki' den sonra gelen cümle `yancümle`, temel cümle içinde geçen ve bir isim gibi kullanılan cümle de içcümle olarak adlandırılmışlardır. 439Ayrıca bu yan yargıların, temel cümleye katılma şekilleri, yani temel cümleyi hangi görev ilgisiyle tamamladıkları hususu ayrıntılarıyla ele alınıp incelenmiştir. Eserde bütün cümle tiplerine rastlanmıştır. Ancak bu cümle tiplerin den emir cümleleriyle devrik cümlelerin daha az kullanıldığı fakat daha çok birleşik ve sıralı cümlelere yer verildiği görülmüştür. İnceleme bölümünde ise Çamlıcadaki Eniştemiz'de geçen ve tek tek fişlemesi yapılan bütün cümlelerin giriş kısmındaki cümle tiplerine uygun şekilde ayrı ayrı açıklamaları yapıldı. Örnek cümlelerin yüklemleri zaman yönünden de incelendi ve hangi yüklemin hangi kiple ve kaç defa çekimlendiği sayı olarak tesbit edilerek ilgili konu başlıkları altında verildi. Ayrıca şablonumuza uymayan cümleler çeşitli yönlerden değerlendirilmeye tabi tutuldu. Aynı tipteki cümlelerin hepsi, tezin hacmini artıracağı endişesiyle inceleme kısmına alınamadı. Ancak bu cümleler tasnif edilerek kullanıma hazır hale getirildi. 440