Vilâyet Nizamnâmelerinin Basra`da tatbiki meselesi (1864-1876)

Abstract

Bağdat ve Basra için önemli değişimlerin yaşandığı 1864 ve 1867 Vilayet Nizamnâmeleriyle Osmanlı toprakları vilayet, sancak, kaza ve köylerden oluşan yönetim birimlerine ayrılıyordu. Bu düzenlemeler ile yöneticilerin unvan ve atanmalarında bir değişikliğe gidilmişti. Eyalet adı vilayete dönüşürken, vali yönetici olarak durumunu ve unvanını koruyacaktı. Sancak terimi yerine ise zaman zaman liva teriminin kullanıldığı görülecek ve sancak yönetimi kaymakam yerine Mutasarrıfa bırakılacaktı. Kaza birimi ise 1842'deki statüsünü korumakla birlikte seçimle göreve getirilen kaza müdürü yerine kaza yöneticisi olarak kaymakam iş başına getirilecekti. Böylece en önemli değişiklik kaza yönetiminde yapılmış oluyordu. 1871'e gelindiğinde nahiyeler de yönetim birimi olarak bu teşkilatta yerini alacaktır. Vilayet yönetimi ise valinin başkanlığında birçok üyeden oluşan Vilayet İdare Meclisi tarafından yürütülmekteydi. Bu kurullar Bağdat ve Basra'da biraz gecikmeli de olsa oluşturulmuştu.Basra arazisi, 19.yy.'ın ikinci yarısında bütün Irak toprakları gibi Bağdat Eyaleti'nin bir parçasını teşkil ediyordu. Midhat Paşa'nın Bağdat Valiliği görevinden ayrılmasından sonra bazen vilâyet bazen da mutasarrıflık şeklinde idare edildi. Osmanlı idâresi boyunca Basra'ya hak ettiği önemin verildiğin söylemek mümkündür. Devlet, bölgenin sorunları ile yakından ilgilenmeye çalışıyordu. Midhat Paşa gibi son derce donanımlı bir yöneticinin bölgeye atanması bunun en güzel örneğini teşkil etmektedir. Bu bölge 1884'de kesin olarak ayrı bir vilâyet hâline getirildi. Bu vilâyet, bütün aşağı Irak'ı içermekte ve Basra Körfezi'nin doğu kıyıları ile bu kıyıların hinterlandında uzanmaktaydı.

Ottoman territories were organized into new administrative sections respectively as provinces, sub-provinces, districts and villages by the Provincial Codes of 1864 and 1867 which also brought about serious changes and transformations for Baghdad and Basra. These organisations came together with a change in the title and promotion of local officers. Eyalet, the so-called Ottoman administrative division highest at the administrative pyramid, was now formed in the name of vilayet, though, vali or governor managed to maintain its position and title. Sanjak or sub-province was substituted from time to time with liva and mutasarrıf instead of kaymakam was charged with its administration. As a division kaza or district secured its position of 1842, however kaymakam was trusted to its administration in place of directors or müdürs which were previously determined through a process of election. Thus, districts underwent the most serious amendment. Additionally, it was in 1871 when sub districts as a administrative division were incorporated to the system. The administration of province was executed by the Assembly for the Provincial Administration constituting a number of member with governor at the head of the assembly. All these new organisations, albeit a bit late, were established in both Baghdad and Basra.Basra was, similar to the rest of the region, a division of Bagdat Province. After the dismissal of Midhat Pasha as governor-general of Baghdad, the administrative level of Basra fluctuated between province and sub-province. It is highly possible to comment that Basra was attached enough importance that it deserved during Ottoman rule. The Sublim Porte tried to focus on the problems of the region. It should be seen the most valid instance that Midhat Pasha was appointed as an administrator to the region. Basra was finally organised as a separate province for the last time in 1884. The borders of this province constituted the lower parts of Iraq and eastern banks of Gulf of Basra and their hinterland.