Muhyeddin Muhammed`in Mecma`ü`l-Kava`id adlı eseri(Giriş-inceleme-metin-sözlük)

Abstract

Atmacaoğlu Muhyeddin Muhammed'in 15. yüzyıl sonlarında yazdığı (1494) Mecma`ü'l-Kavâ`id, Osmanlı matematik literatürü tarihinde önemli bir yere sahiptir. Eser; ilm-i hesap yani muhasebe matematiği alanında yazılmış ilk Türkçe, kapsamlı metin olarak Türkçe'nin o dönemde bilim dili açısından kullanımına ışık tutar. Çalışmamızda Türkçenin bilim dili (matematik dili) açısından kullanımını belirleyecek örnekleri tespit etmeye çalıştık. Bunun yanı sıra eser, imla(yazılış özelikleri), fonetik (ses özellikleri) ve söz varlığı açısından da önemli bir dil malzemesi içermektedir. Bu çalışmada dönemin ticaret hayatı ile ilgili ölçü birimleri, vergi sistemi, mirasla ilgili terimler ve matematik terimleri gün ışığına çıkarılmış oldu. Bu terimlerin ortaya çıkması Osmanlının kurumlarıyla nasıl işlediğini daha çok gözler önüne serecektir. Böyle bir matematik metninin ve söz varlığının günümüz diline aktarılması bir bilim dili olan Türkçemize önemli bir katkıdır. Bir bilimsel bilgi veya bu bilgi ile üretilen teknoloji, hangi kültürde ortaya çıkarsa kavramlar ilk o dilde vücut bulur; kelimeler halinde ifade edilir. Bu kelimeler başka dillere de geçer, oralarda da kullanılır. Ancak 15.yüzyıl alimi, bugünkü Türk aydınları gibi bunun nihai bir çözüm olmadığının farkındadır. Bu eserde, bir Osmanlı alimi çağında ihtiyaç duyduğu ve Arap-Fars geleneğine dayanan bir bilim dalını kendi dilinde ifade etmenin yollarını aramıştır. Bir geleneğin bütünüyle Türkçeye aktarılması elbette ilk anda mümkün değildi. Bu nedenle metinde Arapça ve Farsçadan alıntı terimlerin çokluğu dikkat çeker. Bunun yanında o günlerin çabasıyla Türkçeleşen bazı kavramların matematik dilinde bugün hâlâ yaşadığını görmek bizim için gerçekten önemlidir.

Mecma`ü?l-Kavâ`id ?the work of Atmacaoglu Muhyeddin Muhammed written towards the end of the 15th (fifteenth) century (1494)- has a crucial importance in the history of the Ottoman Mathematics literature. This importance derives from two outstanding facts. It is initially the first accounting Maths book -ilm-i hisab- written in Turkish. Secondly, it puts forward a detailed Turkish text which in turn helps us to see the usage of Turkish as a scientific language. Apart from these qualities, Mecma`ü?l-Kavâ`id gives a good account of the punctuation and the phonetics of Turkish language in the 15th century. The text also implies an important data on the language. Within the boundaries of this study, the measurement and taxing systems, the terms related with Maths and Islamic law all come into being. The emergence of these terms is not only beneficial to depict how the institutions and social life run in the Ottomans but it is also useful to be reference to the readers and the researchers of the present day. Translating the text and the terms belonging to the 15th century into the language of the modern times will be a good inheritence. It is noteworthy to point out that any scientific data and the technology deriving from this data are expressed in the language and the culture they are produced. The vocabulary is taken and used by other cultures.Atmacaoglu Muhyeddin Muhammed, just like today?s intellectuals, was aware of this fact and he knew this was not a permanent solution. In Mecma`ü?l-Kavâ`id, where Arabic and Persian influence were heavily felt in scientific studies, the author tries to find the ways to express his studies in his own language. But it was not possible to perform this completely. For this reason, the number of Arabic and Persian terms count many. However, it is important to witness the usage of some Turkish terms in Maths in today?s world.