Vehip Paşa (Kaçı)`nın hayatı ve askeri faaliyetleri

Abstract

Vehip Paşa Osmanlı Devleti'nin son döneminde etkili olmuş, üstlendiği görevlerden dolayı adını duyurmuş bir komutandır. Bu çalışma ile amacımız; bir asker biyografisi olarak Vehip Paşa'nın hayatını, özellikle tarihimizde önemli bir yer tutan Balkan ve I. Dünya Savaşı'ndaki askeri faaliyetlerini, yurtdışına çıkmasından sonra yürüttüğü muhalif hareketleri ve Habeşistan Savaşı'ndaki rolünü ayrıntılı olarak açıklamaktır. Bu araştırma ile Vehip Paşa'nın 1875 yılından 1940 yılına kadar olan hayatı esas alınarak içinde yer aldığı faaliyetler açıklanmaya çalışılmıştır.Bu kapsam ve amaç doğrultusunda tez ortaya konulurken; Vehip Paşa ailesinden alınan notlar, mektuplar, Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Genelkurmay ATASE Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Milli Savunma Bakanlığı Arşiv Müdürlüğü, Emekli Sandığı Arşivi, TBMM Kütüphanesi, Milli Kütüphane ve Üniversite kütüphanemizden yararlanılmıştır.1875 yılında Yanya şehrinde doğan Vehip Paşa, İttihat ve Terakki içinde aktif bir görev üstlenmiş, Manastır'da II. Meşrutiyeti ilan eden beyannameyi okumuş, 31 Mart Olayı sonrasında Harp Okulları komutanlığı görevine getirilmiştir.Balkan Savaşı'nda Yanya'yı savunan, 1914 yılında Hicaz Fırkası komutanı ve Hicaz valisi olarak Şerif Hüseyin'le mücadeleye giren Vehip Paşa, Birinci Kanal Seferi'nden sonra II. Ordu komutanlığına tayin edilmiş ve Çanakkale Cephesi'nde Güney Grubu komutanı olarak görev yapmıştır. Erzurum'un kaybedilmesinden sonra III. Ordu komutanlığına getirilen Vehip Paşa, 1916 yılında bazı başarılar kazanmasına rağmen, Trabzon ve Erzincan'ın kaybıyla sonuçlanan mağlubiyetler yaşamıştır. Vehip Paşa, 1917 Bolşevik İhtilali'nden sonra Rus ordularının geri çekilmesiyle III. Ordu komutanı olarak Erzincan, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır, Van, Batum ve Gümrü'nün alınmasında, Türk kuvvetlerinin önce 1914, daha sonra da 1877 sınırına ulaşmasında ve daha ilerilere gitmesinde aktif bir rol oynamıştır. Vehip Paşa, Şark Ordular Grubu komutanlığına getirilmişse de Türk ordusunun Kafkaslar'a girmesiyle Almanlarla yaşanan mücadeleler ve kendisi hakkında ortaya atılan yolsuzluk iddiaları üzerine Umumi Karargah emrine alınmıştır.Mondros Ateşkes Antlaşması'yla ortaya çıkan İttihatçı düşmanlığından Vehip Paşa da nasibini almış ve hakkında çeşitli iddialar ortaya atılmıştır. Bu arada tutuklanmış, Bekirağa Bölüğü'ne konulmuş ve Ermeni tehciri ile ilgili ifade vermiştir. İfadesinde; bir taraftan İttihatçıları suçlamış, diğer taraftan da ileri harekat sırasında Ermenilerin yaptıkları zulümleri ayrıntılı olarak anlatmıştır.Vehip Paşa Mondros Ateşkesi'nden sonra birçok İttihatçı gibi yurtdışına gitmeyi tercih etmiş ve 1939 yılına kadar zorunlu bir sürgün yaşamıştır. Bu dönemde önce askerlik mesleğinden, sonra da vatandaşlıktan çıkarılmıştır. Vehip Paşa, yurtdışı günlerinde Türkiye'nin yeni rejimine muhalif olarak hareket etmiş ve çeşitli olaylara karışmıştır.İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığı döneminde, 150'liklerin affı sonrasında 1939 yılında tekrar vatandaşlığa alınan Vehip Paşa, yurda döndükten kısa bir süre sonra 1940 yılında vefat etmiştir.Anahtar Kelimeler: Vehip Paşa, Esat Paşa, Enver Paşa, Yanya, İttihat ve Terakki, Balkan Savaşı, Hicaz, Şerif Hüseyin, Çanakkale Savaşı, III. Ordu, Batum, Habeşistan, Roma, Köstence, Kahire, Atina.

ABSTRACTTHE LIFE AND THE MILITARY ACTIVITIES OF VEHİP PASHA(KAÇI)YÜKSEL NİZAMOĞLUVehip Pasha was an influential commander who became famous because of the tasks he took in the last phase of Ottoman Empire. Our aim with this study is to explain the life of Vehip Pasha in detail as a military biography, especially his prominent military roles during the Balkan Wars and the first world war, his opponent movements after he went abroad and his role in Abyssinia war. With this study, the life of Vehip Pasha from 1875 to 1940 is taken as a ground and his activities throughout his life is explained.While the thesis was being written within this aim and content; notes taken from the family of Vehip Pasha, the archives of Turkish Presidency, the ATASE archive of the chief of General Staff, Republic Archives of Premiership, Ottoman archives of Premiership, the archives of National Defense Ministry, the archives of retirement fund, the library of TBMM, National Library and the library of our University was used.Vehip Pasha who was born in Janina in 1875, undertook an active role in the Committee of Union and Progress, read the decleration in Monastery which announced the II. Constitutional Period and was entrusted with the commander of Military Academy after March 31 movement.Vehip Pasha who defended Janina during the Balkan war and fought with Şerif Hüseyin, as the major and commander of Hejaz in 1914 was inducted as the commander of Army II. and served in Dardanel as the commander of South group. Although Vehip Pasha who became the commander of Army III. after Erzurum was lost had some victories in 1916, he exprienced some defeats which ended up with the losses of Trabzon and Erzincan. When the Russian armies pulled back after the Bolshevik Coup in 1917, Vehip Pasha played an active role first in taking back Erzincan, Trabzon, Rize, Gümüşhane, Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır, Van, Batum and Gümrü and then in reaching to the border of 1914 and 1877 respectively as the commander of III. Armed forces. Even though Vehip Pasha was the commander of Eastern Armed Forces, because of the battles with Germans when the Turkish armed forces entered into the region of Caucasian and claims of impropriety about him, he was brought back to the service of General Military Quarters.Vehip Pasha had his share from the opposition to the The Committee of Union and Progress which emerged after Treaty of Mondros and some claims about him were put forward. In the meantime he was arrested and put into Bekirağa Squad and gave a statement about Armenian Emigration. In his statement, one hand he accused the defenders of the Committee of Union and Progress and on the other hand explained atrocities of Armenian during forward operating in detail.Vehip Pasha, like many other members of The Committee of Union and Progress prefered to escape abroad and was exiled in 1939. In that period, he was first evicted from military and then from citizenship. When he was abroad, he was opposed to the new rejime of Turkey and took part in some events.After the remission of 150?ies and in 1939, during the presidency of İsmet İnönü, he became Turkish citizen again and died in 1940 soon after he returned back to his home country.Key Words: Vehip Pasha, Esat Pasha, Enver Pasha, Janina, The Committee of Union and Progress, Hejaz, Şerif Hüseyin, Dardanel Wars, III. Armed Forces, Batum, Abyssinia, Rome, Constanza, Cairo, Athens