Maliye Nazırı Mehmet Cavid Bey dönemi (1908-1926) iktisadî-malî görüş ve uygulamaları

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nda, 19. yüzyılın ortalarına kadar ?iktisadî düşünce?den çok, toplumun düzen içinde yaşamasını sağlamayı amaçlayan geleneksel ?iktisadî tedbirler? daha çok öne çıkmıştır. Bu tarihe kadar İmparatorlukta Batıdaki iktisadî gelişmeye paralel bir gelişme ortaya çıkamamış, devletin sıkı denetimi ve geleneksel ilişkiler ekonomik bölüşümü belirlemiştir. Balkan ve I. Dünya savaşlarının kaybedilmesini takip eden süreçte daha evvel Milli İktisat düşüncesiyle başlayan ülkenin ekonomik bağımsızlığını ön plana çıkaran görüşler ağırlık kazanmıştır. İzmir İktisat Kongresi ve Lozan Barış Konferansı, Türkiye Cumhuriyeti'nin iktisadî-malî politikalarının belirlenmesini etkileyen önemli unsurlar olmuştur. Mehmet Cavid Bey (1875-1926), II. Meşrutiyet sonrası devleti yöneten İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önemli bir üyesi olmuştur. Liberal ekonomi politikasını hem bilim adamı olarak hem de Maliye Nazırı olarak maliye politikasına uygulamıştır. Çağının iktisat bilimini ve istatistik tekniklerini eserleriyle aktarmıştır. Devletin başlıca görevlerini; savunma, güvenlik ve adalet hizmetlerini yerine getirmek, bayındırlık hizmetleri ve alt yapı yatırımları yapmak olarak saymış, ülkenin ulaştırma, iletişim, aydınlatma gibi büyük harcama gerektiren ihtiyaçlarının giderilmesi için yabancı sermayeye gereksinim olduğunu belirtmiştir. İtibar-ı Milli Bankasının kurucularındandır. I. Dünya Savaşı'nın yenilgiyle bitmesi ile Mondros Mütarekesi sonrası terk ettiği İstanbul'a, 1922'de Düyun-u Umumiye İdaresi'nin Dâinler Vekilliği Türk Üyesi olarak dönmüştür. Cumhuriyet Dönemi'nde kendisine, I. Lozan Konferansı dışında bir görev verilmemiş, Türk tezine karşı çıktığı için Konferans Heyeti'nden de çıkarılmıştır. 1926 yılında Mehmet Cavid Bey'in de içinde bulunduğu ittihatçı bir gruba, Mustafa Kemal Paşa'ya suikast düzenledikleri suçlaması yapılmış ve ?İzmir Suikasti? yargılamaları sonunda aynı yıl içinde idam edilmiştir. Mehmet Cavid Bey'in görev yaptığı dönemde, yabancı sermaye gelişi özendirilmiş, iç ve dış borca başvurulmuş, kağıt para arzedilmiş ancak İmparatorluğun sürekli savaş ortamında bulunması nedeniyle yürütülen iktisadî ve malî politikalar başarılı olamamış, ekonomi çökmüş ve ülke parçalanmıştır. Buna karşın, kapitülasyonlar kaldırılmış, maliye idaresinin çağdaşlaşma süreci başlatılmıştır.

In the Ottoman Empire, until the beginning of the 19th century, economic measures and regulations are more important than economic doctrines, to establish and maintain the social order. Comparing to Western Europe, the economic progress was very slow in the Empire during the 18th century and resource distribution is realized fallowing the traditional economic relations under the rigid supervision of the state. Fallowing the period that Balkan War and WWI are lost, nationalist economic policies are accepted to provide and fortify the economic independence of the country. Izmir Economic Congress and Lausanne Peace Treaty are the two important guide books of the economic policies adopted by the new Republic. Mehmet Cavid (1875-1926) is an important member of the Committee of Union and Progress who rules the country after the Second Constitution era. Despite the nationalistic character of the Union and Progress Movement Mehmed Cavid was a liberal and adopted liberal politics during his period of Ministry of Finance. He cited economical concepts and statistics techniques of his era in his works. Mehmed Cavid believes that public functions are limited to national defense, domestic security, justice system and some infrastructural public works in transport, communication and energy sectors. He believes also that the Ottoman Empire needs foreign investments for his economic development. He is one of the founders of ?İtibar-ı Milli? bank. After the defeat of WWI and signing of the Mudros Treaty, Mehmet Cavid left the country and returned back to İstanbul in 1922 as delegate of creditors of the Ottoman Public Dept Administration. During the early Republic period, he participated the 1st episode of Lausanne Treaty but dismissed from the delegation for his opinions found incompatible with the Turkish thesis. In 1926 Mehmed Cavid and some other Union and Progress leading personalities are accused with assassination attempt to Mustafa Kemal and executed by hanging. The Capitulations are abolished fort he first time during the mission of Mehmet Cavid. He started the modernization of public finances in Turkey.