İstanbul`un değişik bölgelerine kırsal yörelerden göçenlerin sağlık ve hastalığa ilişkin bilgi ve davranışlarını etkileyen faktörler

Abstract

- 151 - VIII. ÖZET Sağlık ve hastalığa ilişkin konularda evkadınlarının rolü önemlidir. Bu konularda, evkadınlarının bilgilerini ve davranışlarını etkileyen etkenlerin ve bu bilgi ve davranış ların farklılaşma koşullarının ortaya konmasının toplum sağ lığı bilim ve uygulaması için olduğu kadar, geliştirilecek sağlık politikalarının başarısı yönünden de önemi büyüktür. Yapılan çeşitli çalışmalar, evkadınlarının hastalığa ilişkin bilgi ve davranışlarının sosyoekonomik ve kültürel içerikli ve çevre koşul ve olanakları ile ilgili çok sayıda etkenin, tek tek ve karmaşık etkilerine bağlı olduğunu ortaya koymuş tur. Bu çok yönlü etkiler, evkadınlarının geldikleri yöre ko şullarını ve özelliklerini yansıtan ve `geleneksel-modern` sürekliliği içinde tartışılabilecek bilgi ve davranışlarda açıklık kazanabilmektedir. Çalışmamız, bu görüşün ışığında, İstanbul'un seçilmiş gecekondu alanlarına, farklı üç bölgeden gelerek yerleşmiş olan ailelerde evkadınlarının sağlık ve has talıklara ilişkin bilgi ve davranışlarını etkileyen etkenleri belirtmek amacı ile gerçekleştirilmiştir. İstanbul'da, Örnektepe - Talatpaşa Mahallesi, Gazios manpaşa - Küçükköy, Eyüp - Yıldırım Mahallesi ve Beşyüz Evler ve Beşiktaş - Setaltı Mahallelerindeki gecekondu alanlarında, Doğu Anadolu, Karadeniz ve Trakya bölgelerinden gelerek yer leşmiş olan ailelerde, her bir bölgeden yaklaşık eşit sayıda- 152 - olmak üzere, toplam 559 evkadını ile görüşülmüştür. Bu görüş meler için hazırlanarak daha önce bir pilot çalışma ile iş lerliği kanıtlanmış soruları içeren formlar sistematik ola rak doldurulmuştur. Elde edilen yanıtlar, Frekans, Kolon-Sa- tır yüzdeleri ve Ki-kare gibi istatistik yöntemlerle değer lendirilmiştir. Genel olarak çalışmamızda görüşülen evkadınlarının eğitim düzeylerinin düşük olduğu, sağlık ve hastalığa iliş kin konularda, çağdaş yöntemlerle ilgili bilgi ve davranış larla birlikte, töre ve geleneklerinden kaynaklandığı anlaşı lan davranışları da sürdürdükleri görülmüştür. Gerek sosyo ekonomik konum, gerekse eğitim ve sağlığa ilişkin bilgi ve davranış yönünden, araştırmamızda bölgelerarası farklılaşma genelde çok belirgin değildir. Ancak, belirli konularda is tatistiksel olarak anlamlılık saptanmıştır. Evkadınları ara sında ilk öğrenimli olanların oranı Trakya bölgesinden göçen lerde % 48,6 olarak diğer bölgelere göre, istatistiksel an lamlılık verecek biçimde, yüksekti. Bu oran Doğu Anadolu böl gesi için % 24.1 ile oldukça düşüktü. Oysa, okur-yazar olma yanların % 17.5'ini Trakya bölgesinden, % 43.5'ini Doğu Ana dolu ve % 39.0'unu Karadeniz bölgesinden göçenler oluşturmak ta idi. Hastalık nedenleri konusunda `Allah'tan gelir` ve `alın yazısı` görüşünü belirtenlerin oranı, Karadeniz bölge sinden göçenlerde % 50 ile en yüksekti. Bu oran, Doğu Anadolu bölgesinden göçenlerde % 21.7 oranla en düşüktü. Her üç grup ta da bakımsızlık ve dikkatsizlikle hastalığın arasındaki ilişkiyi bilen kadınların oransal dağılımı yakındır. Hastalık durumunda hocaya ve ev ilaçlarına, ev tedavi sine başvuran kadınların oranı, Doğu Anadolu bölgesinden ge lenler arasında % 57.9 ile en yüksekti.- 153 Kırıkçı, çıkıkçıya başvuru, ev ilacı ve ev tedavisi uygulaması oranı, Doğu Anadoludan göçenlerde % 69 olarak en yüksekti. % 68.1 oranla Karadeniz bölgesinden göçenlerde kı- rıkçı-çıkıkçı ve ev tedavisi uygulanıyordu. Bu oran, Trakya bölgesinden göçenler arasında % 53.1 di. Genelde kadınların % 63.3'ü kırıkçı-çıkıkçı ve ev ev ilâcı ve ev tedavisini yeğ liyordu. Hekim ve hastaneyi ön planda tutan kadınların oranı ise % 32 idi. Çocukların diare durumlarında genelde % 67.1 oranında kadın hekime hastaneye başvuruyordu. Bu sonuç, gecekondu ka dınına kentin olumlu etkisi olup, çocuğuna verdiği değeri de yansıtmakta idi. Genelde diyet uygulayan kadın oranı % 15.7 idi. Bölgelerarası kıyaslamada ise diyet uygulayanların % 54.5'i Karadeniz bölgesinden, % 23.9'u Doğu Anadolu ve % 21.6'sı Trakya bölgesinden gelenlerden oluşmakta idi. Trakya bölgesinden göçenler arasında hekime başvuranların oranı % 76.3 olarak en yüksekti. Yüksek ateş ve havalenin çocuk sağlığına olan olumsuz etkisi günümüzde tartışma götürmez bir konudur. Bu konu her üç bölge kadını tarafından da benimsenmiştir. Genelde bu du rumda hekime başvuran kadınların oranı % 46 olarak en yüksek tir. Kadınların % 26.7'si, bilgisinin ve töresinin yardımı ile, çocuklarının ateşini soğutarak ve ateş düşürücü ilaçlar kullanarak düşürmekte ve çocuklarını havaleden korumakta idi. Trakya bölgesinden göçeden kadınlar arasında hekime başvuranlar, % 53.2 oranla en yüksek idi. Bu oran, Karadeniz bölgesinden göçenler arasında % 47.4 ve Doğu Anadolu bölge sinden göçenler arasında % 37.0 ile en düşük idi. Havale du rumunda, törelerine uygun olarak, çocuklarını hocaya okutan kadınların oranı genelde % 10.7 idi. Evkadınları genelde mikrobik sarılık durumunda % 56.9 oran ile hastaneye başvurmakla konunun önemini bildiklerini- 154 - ve bu bilgilerini davranışlarına yansıttıklarını kanıtlıyor lardı. Hocaya okutma, jiletle dil altı ve alnı keserek kan akıtan, bazı otları kaynatarak içiren gece bekletilmiş erkek çocuk idrarı ile sarı kayısı suyunu içirerek töresel yanlış lıklar yapan kadınların oranı ise % 16.4 gibi ve küçümsenme yecek değerde idi. Trakya bölgesinden göçenler arasında heki mi ve hastaneyi yeğleyen kadın % 63.2 olarak en yüksek oranda idi. Buna karşılık, hocaya okutarak ev ilacı kullananların oranı % 23.4 ile Karadeniz bölgesinden gelenler arasında en yüksekti. % 89.4 oranla Karadeniz bölgesi kadını, çocuklarını hastalıktan korumak için aşı yaptırmanın gereğine inanıyordu. Bu oran % 97.2 ve % 95.3 ile Doğu Anadolu ve Trakya bölgele rinden gelen kadınlarda daha da yüksekti. Genelde yanık durumunda ev tedavisini yeğleyen kadın lar % 58.8 oranında idi. bu oran, Trakya bölgesinden göçenler arasında % 67.9, Karadeniz bölgesinden göçenler arasında % 52.7 ve Doğu Anadolu bölgesinden göçenler arasında % 55.3 idi. Çocukları hastalandığı zaman genelde evkadmlarının % 58.5'i hekime, hastaneye ya da eczaneye başvuruyordu. Bu oran % 63.2 ile Trakya bölgesinden göçenler arasında en yük sek, % 49.2 ile Doğu Anadolu bölgesinden göçenler arasında en düşük idi. Geleneksel ilaçlarla evde tedaviyi yeğleyen ka dınların oranı, genelde % 35.4 idi. Bu oran, % 47 ile Doğu Anadolu bölgesinden göçenlerde en yüksekti. Genelde, evkadmlarının % 49.7'si gebelikleri sırasında kontrol olmamışlardı. Bu oran, % 55.8 ile Doğu Anadolu bölge sinden gelenlerde en yüksekti. Karadeniz ve Trakya bölgele rinden göçen kadınlarda bu oran % 46.8 olarak eşitti. Doğumların hastanede yapılmasının uygun olduğunu be lirten kadınların oranı % 71 idi. Bu oran, Doğu Anadolu böl gesinden göçen kadınlarda % 75.7 ile en yüksekti. Oysa, Trak-155 - ya bölgesinden göçenler % 25.8 ile evde ebe ile doğumu yeğli yordu. Hastane ve doğumevlerinde doğum yapan kadınlar, Kara deniz bölgesinden gelenlerde % 33 oranla en yüksek idi; evde diplomalı ebe ile doğum yapanlar, Trakya bölgesinden göçenler arasında % 47.7 ile en yüksekti ve bu konuya ilişkin bilgi düzeyleri ile bu yüksek oran koşuttu. Genelde, hiçbir kadın kurduğu aile düzeni içinde çocuğun olmamasını ideal saymıyordu. Evkadmlarmın % 46.4'ü iki ve % 41 ' i üç çocuğu aile için ideal sayı olarak kabul ediyorlar dı. Bu sonuç, ülke genelinde yapılan diğer çalışma sonuçları ile koşuttu. Bölgelerarası kıyaslamada, iki çocuğu ideal sa yan kadın oranı % 61.3 ile Doğu Anadolu bölgesinden gelenler arasında en yüksek idi. Bu oran, Karadeniz bölgesinden gelen kadınlar arasında % 48.9 idi. Ülkemizde çok çocuklu nüfusun yerleşme yeri olan Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerindeki kadın `yorgun` ve düşün celerini iki çocukuta yoğunlaştırmış olabilir. Oysa, Trakya bölgesinden gelen, özellikle de Bulgaristan kökenli olan ka dın, geldiği bölgedeki uygulamalardan kaynaklanan bir görüş ile, % 46.9 oranla üç çocuğu ideal sayıyor olabilir. Günümüzde, özellikle gelişmekte olan ülkelere yönelik uluslararası örgütlerin yoğun çabalarından biri de doğum kontrol yöntemlerini doğurgan kadınlara benimseterek sağlık sız nüfus artışının engellenmesidir. Bu konuda çalışma grubu muzun bilgileri ve davranışları değerlendirilmiştir. Spiral, oral kontraseptif ve kondom'u bilme durumu genelde % 49.7, uygulama durumu ise % 20.8'dir. Bu sonuç, bilinenin yalnız bilgi olarak kalmasından, eğitim olarak davranışa yansımama sından kaynaklanmaktadır. Genelde, kadınların % 96.6'sı çocuk düşürmenin tehli kesini bildiklerini ve % 75 oranla davranış halinde benimse diklerini öğrenmek, çalışmamızın mutluluk verici bir bulgusu dur.- 156 - Genelde, İstanbul'a göç etmeden önce sağlık ünitesine gitmeyen ve giden kadınların oranı eşitti ve % 26 düzeyinde idi. Kadınların % 46.9'u ise geldikleri bölgede sağlık üni tesi olmadığını belirtmişlerdi. Unutma payını en aza indirgemek için çalışmamızda ev- kadınlarına, son bir yıl içinde hekime gitme davranışları ile ilgili olarak yöneltilen sorunun yanıtından, % 69.1 oranında kadının olumlu bir davranış içinde olduğu öğrenilmiştir. Bu kadınların % 54.8'i hekim önerilerinden ancak bir kısmını uy guladığı yanıtını vermiş, % 3.4 düzeyinde, çok düşük oranda kadın ise hekimin tüm önerilerini yerine getirebilmişti. Sonuç olarak, çalışmamızda elde edilen bulgular ışı ğında, evkadınlarının sağlık ve hastalığa ilişkin bilgi ve davranışına bağlı olarak saptanan sorunların, bölgelerarası farklılaşmaya bağlı olduğu kadar, erişilmesi gereken sağlık standartları da gözetilerek çözülmesine dönük ve genel ve öz gün öneriler sunulmuştur.

- 157 - DC SUMMARY The role of housewives concerning health and sickines? is important. Understanding the underlying factors which account for the knowledge and behavior of housewives and con ditions of variations in knowledge and behavior is of funda mental importance for the science and practice of public health as well as the success of public health policies. Previous studies on the subject have shown that the housewives' knowledge and behavior on health and sickness is a complex phenomenon influenced by a number of isolated and interralated factors. Related to the socio-economic, cultural and environmental context. The complexity of the phenomenon can be reduced and somewhat clarified by conceiving and dis cussing the basis and variations of housewives' knowledge and behavior within a conceptual framework of a `traditional- modern` continium reflecting the environmental characteris tics and conditions of the place of origin of the housewives. Accordingly, this study was undertaken in selected squatter areas of Istanbul, housing migrant groups of three different origins, with the aim of determining the factors, which account for the knowledge and behavior of the house wives concerning health and sickness.158 Interviews were carried out covering a total of 559 housewives, equally distributed according to the origin of migration including, Blacksea, Eastern Anatolia and Thrace Regions. The squatter areas selected for the interviews in cluded, Talatpaşa-Örnektepe, Küçükköy-Gaziosmanpaşa, Yildxrim and Beşyüzevler-Eyüp, Setaltı-Beşiktaş Districts in Istanbul. An interview form, including some 40 pre-tested ques tions was used for the collection of systematic information, The information, thus obtained was subjected to systematic statistical analyses including frequency distributions, column and raw percentages and chi-square tests and evalu ated. The findings were as follows: - The general level of education of the. housewives interviewed was low and their knowledge and behavior concern ing health and sickness reflected modern methods along with behavior, apparently originating from tradition. Inter-regio nal differences related to the socio-economic status as well as knowledge and behavior concerning health and sickness was not pronounced. But, statistically significant differences were noted on several areas of investigation. Interms of education, 33.6% of all the housewives had primary education and those migrating from Thrace Region constituted a high 48.6%, while the share of those migrating from East Anatolia was a low 24.1%. The level of illeteracy was also significantly high with 39.9% of all housewives un able to read and write. Those migrating from East Anatolic constituted. 43.5% of the illeterates while the ratios for those migrating from the Blacksea and Thrace Regions were 39.0% and 17.5%, respectively. Corcerning the knowledge as to the causes of sickness- 159 - those who said `God Knows` or `fate` constituted a high 50% ratio among the housewives migrated from the Blacksea Region. This ratio was lowest, (21.7%) among the housewives of East Anatolian origin. The ratio of those who visited a religious person or used traditional folk medicine in case of sickness was highest (57.9%) among the housewives of East Anatolian origin. Likewise, the ratio of those visiting a `bone-setter` or using `home made medicine` in case of a fracture or dislo cation was highest (69%) among the housewives from East Ana tolia and lowest (53.1%) among those who have migrated from the Thrace Region. The proportion of all the housewives visiting a doctor or a hospital in case of a fracture or dis location was a low 32%. In cases of diarrhea most housewives, 67.1% of the total, visited a doctor or a hospital while the ratio of those exercising a diet of some sort at home was 15.7% of the total. The housewives of Blacksea origin constituted a high 54.5% of those applying a home diet while the housewives of Eastern Anatolia constituted a low 21.6%. And, those visiting a doctor in case of diarrhea was highest (76.3%) among the housewives of Thrace origin. A relatively large portion, 46% of the total, visited a doctor or a hospital in case of a high fever while 26.7% of the housewives tried some traditional methods of cooling and some commonly known fever reducing medicine to protect against convulsion. The ratio of the housewives visiting a doctor in cases of high-fever was highest (53.2%) among those migrated from the Thrace region. This ratio was 47.4% among the housewives of Blacksea origin and a low 37.0% among those of East Anatolian origin. The majority of the housewives, 56.9% of the total, visited a doctor or a hospital in cases of infectious hepati tis indicating apparently that they appreciate the importance- 160 - of the disease. But, still, a significant proportion of the housewives, 16.4% of the total, applied some useless or even dangerous folk practices of visiting a religions person, cut ting the underside of the tongue or drinking the urine of a male child or the juice of yellow nectar. The practice of visiting a religious person or using some of the above folk medicines was highest (23.4%) among the housewives of Black- sea origin while the ratio of those visiting a doctor or a hospital was highest (63.2%) among the housewives of Thrace origin. Concerning the usefulness of child immunization, 89.4% of the housewives of Black Sea origin affirmed its importance as a protective measure. This ratio was even higher among those of East Anatolian origin (95,3%) and Thrace origin (97.2%). The majority of the housewives, 58.5% of the total, visited a doctor or a hospital in case their children got sick. This ratio was highest among those of Thrace origin (63.2%) and lowest among those of East Anatolian origin (49.2%). Conversely, the ratio of those preferring home treatment with folk medicine was highest (47%) among those of Eastern Anatolian origin and lowest (35.4%) among those of Thrace origin. About half (49.7%) of all housewives received no check ups during their pregnancies; and, this ratio was higher (55.8%) among those of Eastern Anatolian origin than those of both Black Sea and Thrace origin (46.8%). Most housewives, 71% of the total, indicated the appropriateness of child delivery at hospital. This ratio was even higher among those of East Anatolian origin. 25.8% of the housewives preferred child delivery at home by a mide- vife. The ratio of the housewives having delivery in a hos-- 161 - pital was highest (33%) among those of Black Sea origin while child delivery cases at home by a midewife was highest (47.7%) among those of Thrace origin. None of the housewives interviewed expressed prefer ence for not having a child in the family while those consi dering 2 children as the ideal constituted 46.4% and 3 chil dren 41.0% of the total. The ratio of the housewives who con sidered two children as the ideal was 61.3% among those of East Anatolian origin and 48.9% among those of Black Sea ori gin and a low 34.7% among those of Thrace origin. This situa tion may be attributed to the possibility that coming from relatively, high-birth-rate areas the housewives of Black Sea and East Anatolian origin were literally `tired` while the housewives of Thrace origin, in conformity with the prevalent practies of their place of migration considered three chil dren as the ideal (46.9). Today, a major concern of several international agen cies is to encorage the usage of birth control measures and prevent undesirable, unwanted growth of population, espe cially in developing countries. Concerning the use of contra ceptives among the housewives interviewed, 49.7% of the total knew such devices as IUD (Inter Uterine Device) oral contra ceptive and condom but the actual use constituted only 20.8% of the total. Most housewives, 96.6% of the total, were aware of the dangers of miscarriage while 75% refrained from intentional miscarriage. Concerning the use of health facilities at the place of origin, a low proportion, (26%) actually used the availab le facilities while another 26% did not. The ratio of the housewives visiting a doctor within- 162 - the last year was a high 69.1% of the total; but, only 3.4% of them implemented all of the doctor's recommendations. In conclusion, our findings regarding the knowledge and behavior of the housewives concorning health and sickness and interregional differences in this respect, together with the health standards to be attained, established the frame work within which some general and specific recommendations, were suggested as possible solutions to some of the identi fied health problems.