Anadolu Türk dönemi sanatında aslan figürü

Abstract

Aslan figürüne dünya kültüründe prehistorik dönemde 8. bine tarihlenen Göbekli Tepe örneğinden itibaren bütün dönemlerde Asya, Mezopotamya, Mısır, Anadolu, Antik Yunan ve Roma uygarlıklarında sıkça rastlanmaktadır.Bu süreç içerisinde aslan figürüne çeşitli simgesel anlamlar yüklenmiştir. Bu doğrultuda aslan figürünün cesaret ve kudret başta olmak üzere devlet, taht, iktidar, koruyuculuk ve güneş simgesi olarak tasvir edildiğine rastlanmaktadır. Bu simgesel ifadeler tek aslan figürünün dışında, aslan - güneş, aslan ? boğa, aslan ? yılan, aslan ? ejder kompozisyonları ile de ifade edilmiştir. Erken dönemde görülen simgesel anlamlar ve ifade ediliş biçimlerinin Hıristiyanlık, Budizm ve İslamiyet içerisinde de devam ettiği görülmektedir.Orta Asya'da İslam Öncesi Türk Sanatı'nda aslan figürü benzer simgesel özellikleri yansıtarak varlık göstermiş, bu süreç Budizm ile birlikte yaygılık kazanmıştır. Aslan figürü, Türk İslam kültüründe aynı simgesel özellikler dönüşüm geçirerek devam ederken diğer İslam kültürlerini de etkilemiştir.Anadolu Türk Sanatı içersinde aslan figürü benzer simgesel özellikleri barındırmaktadır. Aslan figürüne erken dönemden itibaren, Anadolu Selçuklu döneminin sonuna kadar mimariye bağlı örneklerde ve maden sanatında sıkça rastlanmaktadır. Beylikler ve Erken Osmanlı döneminde aslan figürleri azalmakla birlikte mevcut örnekler yine mimariye bağlıdır. Klasik Osmanlı döneminde aslan figürleri seramik, minyatür ve maden sanatlarında mimariye kıyasla daha yoğundur. Geç Osmanlı Döneminde mimarideki örnekler tekrar yoğunluk kazanırken bu grup içersinde duvar resimleri önemli bir yer tutmaktadır.Anadolu Türk sanatında görülen aslan figürlerinde işleniş biçimi bakımından Selçuklu ve Helenistik olmak üzere iki grup dikkat çekmektedir. Eğri kesim teknikli, yırtıcılıktan uzak ve stilize üsluplu örnekler Selçuklu karakterine sahipken, yırtıcılığı vurgulanmış, natüralist üsluplu aslan figürleri Helenistik karakteri yansıtmaktadır. Bunun dışında iki gruba ait örneklerin özelliklerinin bir araya getirildiği melez üsluplu örneklere de rastlanmaktadır.

The lion figure can be dated back to Göbekli Tepe in 8.000 B.C. and from then on it is commonly seen in Asia, Mesopotamia, Egypt, Anatolia, Ancient Greek and Roman Civilizations.In the meantime, different symbolic meanings have been assigned to the lion figure. We see that it has been used to symbolize primarily courage and might, then the state, the throne, government, guardianship, and the Sun. These symbolic expressions have been shown as not only a single lion figure but also as pairs like, a lion and the Sun, a lion and a bull, a lion and a snake, a lion and a dragon. These symbolic meanings and manner of expressions in the early period can also be traced in Christianity, Buddhism and Islam.The lion figure had reflected similar symbolic features in Pre-Islamic Turkish Art of Central Asia and this became widespread with Buddhism. The same symbolic features of the lion figure transformed in Turkish Islamic Culture while it also influenced other Islamic cultures.The lion figure holds similar symbolic features in Anatolian Turkish Art. From the early periods to the Anatolian Seljuq period, the lion figure can repeatedly be seen in architecture and metal art. While in the Beyliks and the Early Ottoman period there was a decline in the depiction of the lion figure, existing examples of the figure were still traced in architecture. In comparison with architecture, the lion figure could be seen more intensively in ceramics, miniatures and metal art in the Classical Ottoman period. During the Late Ottoman Period there was again an increase in the examples of lion figures in architecture, and murals were the most important examples where they could be seen.There are two distinct ways of depiction of the lion figure in Anatolian Turkish art; the first one being the Seljuq and the other being the Hellenic. The ones rendered with curved technique, tame nature and stylization reflect the Seljuq character while the ones whose savage nature and naturalist style are highlighted reflect the Hellenic character. There are also hybrid examples which comprise the characteristics of both.