İmparatorlukların çözülmesi ve yeniden biçimlendirilmesinde milliyetçiliğin rolü: Osmanlı İmparatorluğu ve Rus Çarlığı örnekleri

Abstract

Tezin amacı milliyetçiliğin Osmanlı ve Rus İmparatorluklarının çöküşü ve bu imparatorlukların halefleri üzerindeki etkisini incelemektir. Tarihsel olarak pek çok ortak özelliğe sahip olan iki imparatorluğun varlığının sona ermesiyle kurulan devletler birbirinden oldukça farklı biçimler almıştır. Rus İmparatorluğu, topraklarının büyük bölümünü içeren sosyalist bir federasyona dönüşürken, Osmanlı İmparatorluğunun resmi halefi kabul edilen Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı topraklarında kurulan diğer devletler gibi, ulus-devlet biçimini almıştır. Bu durum Osmanlı İmparatorluğu milliyetçi hareketlerle dağılırken Rus İmparatorluğu'nun sosyalist hareketle sonlandırılmış olması gerçeğinden kaynaklanmaktadır. Ancak bu, milliyetçi hareketin Rus İmparatorluğunun yıkılmasında hiçbir etkisi olmadığı anlamına gelmemektedir. Bu etkiyi, Sovyetler Birliği'nin sosyalist bir devlet olmasına rağmen etnik temelli cumhuriyetlere bölünmüş federal yapısında görmek mümkündür. Bu nedenle her iki imparatorluğun çözülmesinde de milliyetçiliğin belli bir etkisinin olduğunu söylemek mümkün. Bu bağlamda pek çok çalışma imparatorluklarda meydana gelen milliyetçi hareketlere odaklanmaktadır. Bu çalışma ise bunun yerine İmparatorluğun yönetici elitlerinin politikalarına odaklanmaktadır. Bu amaçla kuruldukları dönemden başlayarak Osmanlı ve Rus İmparatorluklarının yapıları ve iktidar kaynakları incelenmiştir. Bu inceleme iki imparatorluğun özellikle askeri, ekonomik ve siyasi iktidar kaynakları açısından bezer olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Buna karşılık farklılıklar politikasını da içeren ideolojik iktidar bağlamında iki devlet farklılaşmaktadır. Bu, milliyetçi düşünce ve hareketlerin iki imparatorluğu farklı derecelerde etkilemesinin önemli nedenlerinden biridir. İki imparatorluk arasındaki farklılıklar Rus modernleşmesi/Batılaşması süresinde de daha da derinleşmiştir. Osmanlı İmparatorluğu yaklaşık yüzyıl sonra aynı süreci izlese de, iki imparatorluk zaman içinde asker, siyasi ve ekonomik açıdan da farklılaşmıştır. Bu farklılaşma söz konusu imparatorluklarının haleflerinin I. Dünya Savaşı sonrasında farklı yollar izlemelerini de beraberinde getirmiştir.

The aim of the thesis is to examine the effect of nationalism on the collapse of the Ottoman and Russian Empires and their successors. The states that emerged with end of the two empires, which have historically shared many common characteristics, were very different from each other. The Russian Empire, with most of its territories, was turned into a socialist federation, while the Turkish Republic, which is accepted as the official successor of the Ottoman Empire, along with the other states established on the former Ottoman territory, were nation-states. This result derives from the fact that it was nationalist movements that collapsed the Ottoman Empire whereas Russian Empire was overthrown by socialist movement. But this does not mean that nationalist movement did not have any impact on the collapse of the Russian Empire. It is possible to see that impact in the structure of the Soviet Union, which is established as a federal state based on ethnic divisions, even though it is a socialist state. Therefore it is possible to say that, in both empires nationalism had certain effects in the process dissolution. Many studies within this context focus on the nationalist movements among the subjects of the empire. This study turns the focus on the policies of the empire?s ruling elites. With this aim, starting from the early times, structures and sources power of Ottoman and Russian Empires are examined. This examination reveals that in political, economic and military terms these two empires are mostly familiar. However in terms of ideological power, which includes nationalities policies or politics of difference, it is possible to state that the two empires are different from each other. This was the main reason why nationalist thought and movements affected two empires to differing degrees. The difference between the two empires is deepened with the modernization/Westernization process in Russia. Although Ottoman Empire followed Russia a century later, they had differentiated also in military, economic and political terms, which explain the different paths the successor states followed after the World War I.