ABD`nin Ortadoğu politikaları ve Türk dış politikasına etkileri (1952-1964)

Abstract

İkinci Dünya Savaşı sonrası, 1952-1964 arası dönemde ABD?nin Ortadoğu?ya yönelik politikalarının ve bu politikalarda Türkiye?nin konumunun incelendiği bu çalışma, özellikle ABD arşiv kaynaklarından yola çıkılarak hazırlanmış ve bölgeye karşı ABD?nin bakış açısı incelenmiştir. Özellikle bu dönem aralığının seçilmesindeki maksat, ABD?nin Ortadoğu politikaları şekillenip, aktif olarak uygulanırken Türkiye?nin bu uygulamalardaki yerini daha iyi anlamaktır. 1952?de Türkiye, NATO bünyesine dâhil edilerek, kendisini Sovyet tehdidine karşı ABD ve Batı korumasına alıyordu. ABD?nin, Sovyetler Birliği?ne karşı uyguladığı çevreleme stratejisinde Türkiye, bölge ülkelerini toparlayacak, batı eksenine çekecek, ABD stratejilerinin uygulayıcısı konumunda rol almıştır. Bu sebeple kurulan Bağdat Paktı?na bölge ülkelerinin dâhil olması yönünde, Menderes başkanlığındaki dönemin hükümeti büyük çaba sarf etmiştir. ABD bakışına göre Sovyetler, bölgedeki anlaşmazlıkları sömürmek ve Sovyet etkisini arttırmak için fırsat kollamaktaydı. Süveyş Krizinden sonra Ortadoğu?da oluşan otorite boşluğunu doldurmak maksadıyla Eisenhower Doktrinini ilan eden ABD, bu doktrine uygun olarak da, Suriye, Ürdün ve Lübnan krizlerinde aktif politika izlemiştir. 1958?de Irak?ta olan darbenin olumsuz havasını atmak için de Ortadoğu?daki müttefikleriyle ayrı ayrı ikili anlaşmalar yaparak, bu ülkelere güvenceler vermiştir. Türkiye?yle de 1959 yılında ikili anlaşma yapmıştır.Türkiye?de 1960 darbesi endişeye yol açmıştır. Irak?taki gibi bir iktidar değişimi ülkeyi Batı kampından koparabilirdi. Fakat yapılan darbe sonrasında yeni hükümetin ilk açıklamasında, NATO ve CENTO yükümlülüklerine dayanan bir dış politika anlayışının devamını vurgulaması bu endişeleri gidermiş, hemen darbe sonrasında 30 Mayısta ABD, yeni hükümeti tanımıştır.Kıbrıs konusu ABD-Türkiye ilişkilerinde en büyük kırılmayı getirmiş, Türkiye?nin adaya müdahale kararına karşı çok sert bir dille yazılan Johnson Mektubu, daha önce hiç sorgulanmayan ilişkilerin gözden geçirilmesine sebep olmuştur. Anahtar Kelimeler: Ortadoğu, ABD, Eisenhower, Süveyş, Kıbrıs, Demokrat Parti

This study in which policies of United States of America concerning Middle East and position of Turkey in these policies between 1952 -1964 especially after World War II have been studied has been prepared especially from archival resources of United States of America and perspective of United States of America related to mentioned area has been evaluated. The reason of choosing especially this period is to beter understand position of Turkey in these policies while Miiddle East policies of United States of America are shaping and actively being implemented. In 1952, Turkey was protecting itself with United States of America and West against threat of Soviet by being a part of NATO. In surrounding strategy practised by United States of America against Soviet Union, Turkey?s position was to gather its own region, dislocate the axis towards West and be practitioner of strategies of United States of America. Goverment of the period headed by President Menderes strived to make countries in the region participated in Baghdad Pact which was established for this reason. According to perspective of United States of America, Soviet Union was waiting for an opportunity to make use of disputes in the region and increase its own effect in the region. United States of America which declared Eisenhower Doctrine with the aim of completing authority gap existed after Suez Crisis, actively implemented policies in Syria, Jordan and Lebanon Crisises in accordance with this doctrine. It guaranteed those countries by separately making bilateral agreements with them in order to suppress negative atmosphere of coup which happened in Iraq in 1958. It made a bilateral agreement with Turkey in 1959, also.Coup which happened in Turkey in 1960 caused a concern. Goverment changeover like in Iraq could pull Turkey from West camp. However, that the continuance of a perspective of foreign policy based on impositions of NATO and CENTO was emphasized in the first declaration of new goverment after coup eased worried and United States of America recognized new goverment on May 30, immediately after coup. Cyprus issue, caused the biggest breakdown in USA-Turkey relations; Johnson letter which was written in a very firm way against involvement decision of Turkey in Cyprus made relations which had never been questioned before revised.Key Words: Middle East, USA, Eisenhower, Suez, Cyprus, Democrat Party