Kesim kuzularında, et verimi ve et kalitesine etki eden bazı faktörler üzerinde araştırmalar

Abstract

ÖZET Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü'nde yürütülen bu araştırmada, dölverimi ve süt verimi özelliklerinin geliştirilmesi amacıyla Kıvırcık koyunlar, Sakız koçlar ile tohumlanmış ve elde edilen Fj koyunlar sıfat çağma geldiklerinde, kuzulara yüksek büyüme hızı ve karkas kalitesi gibi özellikler geçirmesi beklenen Alman Siyah Başlı Etçi koçlar ile birleştirilmişlerdir. F} koyunlar, dölverimi ve süt verimi özellikleri yönünden, aynı sürüde, benzer çevresel koşullar altında yetiştirilen Kıvırcık ve Karacabey Merinosu koyunlar ile; üçlü kullanma melezi kuzular ise, büyüme hızı, kesim ve karkas özellikleri yönünden, yine aynı sürüde, benzer çevresel koşullar allında üretilen Kıvırcık ve Karacabey Merinosu kuzular ile, 1995 ve 1996 yıllarını kapsayan iki yetiştirme yılı verim değerlerinden faydalanılarak karşılaştırılmışlardır. Araştırmada dölverimi özellikleri için toplam 126 Fb 190 Kıvırcık ve 199 Karacabey Merinosu koyunun, süt verimi özellikleri için 27 Fİ3 50 Kıvırcık ve 62 Karacabey Merinosu koyunun; 105. güne kadar yaşama gücü için toplam 114 melez kesim kuzusu, 169 Kıvırcık ve 217 Karacabey Merinosu kuzunun, yalnız 1995 yılında incelenen 180. güne kadar yaşama gücü için toplam 58 melez kesim kuzusu, 92 Kıvırcık ve 104 Karacabey Merinosu kuzunun; büyüme hızı ile ilgili özelliklerden doğum ağırlığı için toplam 1 14 melez kesim kuzusu, 169 Kıvırcık ve 217 Karacabey Merinosu kuzunun, 105. gün ağırlığı için toplam 105 melez kesim kuzusu, 139 Kıvırcık ve 200 Karacabey Merinosu kuzunun, yalnız 1995 yılında incelenen 180. gün ağırlığı için toplam 51 melez kesim kuzusu, 74 Kıvırcık ve 83 Karacabey Merinosu kuzunun; kesim ve karkas özellikleri için ise 1995 yılında 180. günde, 1996 yılında 105. günde kesime gönderilen, her üç genotipten aynı yaştaki analardan, yakın tarihlerde ve tek doğmuş beşer adet erkek kuzunun verim kayıtlan değerlendirilmiştir.Sıfattaki koyun sayısına göre belirlenen östrus, gebelik, doğum oranı, doğuran koyun sayışma göre belirlenen tek doğum, ikiz doğum, üçüz doğum oram ve bir doğumdaki kuzu sayısı ortalaması sırasıyla F{ (Sakız X Kıvırcık) koyunlar için %90.47, %69.84, %69.05, %71.26, %26.44, %2.30 ve 1.31, Kıvırcık koyunlar için %91.53, %72.63, %72.63, %61.59, %36,96, %1.45 ve 1.40, Karacabey Merinosu koyunlar için %91.96, %81.91, %81.41, %65.43, %35.19, %0.00 ve 1.36 olarak bulunmuştur. Bir doğumdaki kuzu sayısı ortalamasına Fİ koyunların 2 veya 3 yaşında olmasının bir etkisi görülmezken Kıvırcık koyunlarda 5 ve 6 ve Karacabey Merinosu koyunlarda 5 yaşma kadar, yaşın artmasına paralel olarak bir doğumdaki kuzu sayısı ortalamasının artış gösterdiği gözlenmiştir. Melez kesim kuzusu (Alman Siyah Başlı Etçi X ¥l (Sakız X Kıvırcık)), Kıvırcık ve Karacabey Merinosu kuzuların 105. güne kadar yaşama gücü oranlan sırasıyla %92.11, %86.39 ve %93.55, 180. güne kadar yaşama gücü oranlan ise sırasıyla %87.93, %84.78 ve %89.42 olarak gerçekleşmiştir. Süt verimi düzeyi FY koyunlar için 85.61 kg, Kıvırcık koyunlar için 82.85 kg ve Karacabey Merinosu koyunlar için 97.02 kg olarak elde edilmiştir. Kıvırcık ve Karacabey Merinosu koyunlarda yaşın artışına paralel olarak en yüksek süt veriminin elde edildiği 5 yaşma kadar süt verimlerinde bir artış şekillenmiş, her iki ırk için de en düşük süt verimleri 2 ve 3 yaşlı koyunlardan elde edilmiştir. Doğum tipinin tek veya ikiz olması Fj koyunlarda belirgin bir etki yaratmazken Kıvırcık ve Karacabey Merinosu koyunlarda ikiz doğum yapmış olanların daha fazla süt verimine sahip oldukları ve bu değerler arasındaki farkların istatistiki açıdan önem taşımadığı belirlenmiştir.Koyunların süt verimi düzeyini etkileyen faktörler olarak genotip, doğum tipi ve laktasyondaki yaş incelenmiş ve doğum tipi dışındaki faktörlerin süt verimi düzeyi üzerindeki etkileri önemli bulunmuştur (PO.01 ve P<0.05). Süt verimi düzeyi Fl koyunlarda beklenen ortalamadan 8.861 kg, Kıvırcık koyunlarda -14.357 kg, Karacabey Merinosu koyunlarda 5.495 kg; tek doğuran koyunlarda -1.580 kg, ikiz doğuran koyunlarda 1.580 kg ve 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 yaşındaki koyunlarda sırasıyla -16.573 kg, -6.686 kg, 8.879 kg, 9.283 kg, 4.305 kg ve 0.792 kg farklı bulunmuştur. Genotip, doğum tipi ve laktasyondaki yaşın süt verimi düzeyim belirleme dereceleri ise sırasıyla %9.08, %0.30 ve %8.84 olarak belirlenmiştir. Laktasyon süresi ¥l koyunlar için 137.26 gün, Kıvırcık koyunlar için 135.28 gün ve Karacabey Merinosu koyunlar için 140.58 gün olarak elde edilmiştir. En uzun laktasyon süresine Kıvırcık koyunlar 5 ve Karacabey Merinosu koyunlar 6 yaşında ulaşmışlar ve yaşın artışına paralel olarak laktasyon süreleri artmış, en kısa laktasyon süresi ise her iki ırkta da 2 yaşlı koyunlardan elde edilmiştir. Doğum tipinin tek veya ikiz olması laktasyon süresi üzerinde önemli bir değişikliğe neden olmamıştır. Koyunların laktasyon süresini etkileyen faktörler olarak genotip, doğum tipi ve laktasyondaki yaş incelenmiş ve doğum tipi dışındaki faktörlerin laktasyon süresi üzerindeki etkileri önemli bulunmuştur (PO.05). Laktasyon süresi F! koyunlarda beklenen ortalamadan 4.683 gün, Kıvırcık koyunlarda -5.999 gün, Karacabey Merinosu koyunlarda 1.316 gün, tek doğuran koyunlarda 0.558 gün, ikiz doğuran koyunlarda -0.558 ve 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 yaşındaki koyunlarda sırasıyla -7.179 gün, -0.224 gün, 4.792 gün, 3.621 gün, -2.509 gün ve 1.498 gün farklı bulunmuştur. Genotip, doğum tipi ve laktasyondaki yaşın süt verimi düzeyini belirleme dereceleri ise sırasıyla %6.35, %0.17 ve %8.38 olarak elde edilmiştir.Büyüme hızı ile ilgili özelliklerden doğum ağırlığı, 105. gün ağırlığı ve 180. gün ağırlığı sırasıyla melez kesim kuzuları için 4.34 kg, 32.04 kg ve 38.35 kg, Kıvırcık kuzular için 3.85 kg, 27.30 kg ve 35.33 kg, Karacabey Merinosu kuzular için 4.84 kg, 30.81 kg ve 41.83 kg olarak bulunmuştur. Kuzuların büyüme hızım etkileyen faktörler olarak genotip, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve doğum yılının etkileri incelenmiş ve doğum yılı dışındaki faktörlerin büyüme hızı üzerindeki etkileri önemli bulunmuştur (PO.001 ve P<0.01). Büyüme ile ilgili dönemlerden doğum, 105. gün ve 180. gün ağırlığı için beklenen ortalamadan sırasıyla melez kesim kuzuları 0.090 kg, 2.365 kg ve 1.254 kg, Kıvırcık kuzular -0.528 kg, -2.715 kg ve -4.323 kg, Karacabey Merinosu kuzular 0.438 kg, 0.350 kg ve 3.069 kg, erkek kuzular 0.119 kg, 1.628 kg ve 2.953 kg, dişi kuzular -0.119 kg, -1.628 kg ve -2.953 kg, tek doğan kuzular 0.843 kg, 4.937 kg ve 5.502 kg, ikiz doğan kuzular 0.036 kg, 0.102 kg ve 0.768 kg, üçüz doğan kuzular -0880 kg, -5.039 kg ve -6.270 kg farklı bulunmuştur. Bütün dönemlerde 2 yaşlı analardan doğan kuzular beklenen ortalamaya göre en düşük değerleri verirken 4 yaşlı analardan doğan kuzular en yüksek değerlere ulaşmışlardır. 1995 yılında doğan kuzular doğum ve 105. gün ağırlığı için beklenen ortalamadan sırasıyla -0.011 kg ve -0.349 kg, 1996 yılında doğan kuzular için ise aynı rakamların pozitifi yönünde gerçekleşmiştir. Genotip, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve doğum yılı faktörlerinin büyüme hızını belirleme dereceleri ise sırasıyla doğum ağırlığı için %17.57, %1.50, %19.90, %2.00 ve %0.01, 105. gün ağırlığı için %5.86, %6.37, %15.71, %2.28 ve %0.25, 180. gün ağırlığı için %13.90, %14.66, %1 1.63 ve %4.22 olarak bulunmuştur. Kesim ve karkas özellikleri ile ilgili veriler her genotipten beşer adet kuzunun 105. ve 180. günlerde kesime tabi tutulması ile elde edilmiştir. Buna göre, melez kesim kuzusu, Kıvırcık ve Karacabey Merinosu kuzulargünde sırasıyla kesim öncesi canlı ağırlık 35.9 kg, 35.1 kg ve 37.2 kg, soğuk karkas ağırlığı 16.7 kg, 16.5 kg ve 16.5 kg, soğuk karkas randımanı %46.5, %46.8 ve %44.3, karkasta et ağırlığı 10.0 kg, 8.5 kg ve 1 1.3 kg, karkasta yağ ağırlığı 2.0 kg, 3.7 kg ve 0.9 kg, karkasta kemik ağırlığı 4.0 kg, 3.8 kg ve 4.2 kg, karkasta et oram %59.8, %51.7 ve %68.5, karkasta yağ oram %12.0, %22.0 ve %5.6, karkasta kemik oram %23.8, %22.9~ve %25.5; 180. günde ise aynı sırayla kesim öncesi canlı ağırlık 45.1 kg, 39.8 kg ve 46.3 kg, soğuk karkas ağırlığı 22.3 kg, 19.0 kg ve 22.0 kg, soğuk karkas randımanı %49.4, %47.5 ve %47.5, karkasta et ağırlığı 12.6 kg, 10.9 kg ve 13.9 kg, karkasta yağ ağırlığı 4.7 kg, 4.0 kg ve 3.4 kg, karkasta kemik ağırlığı 4.3 kg, 3.5 kg ve 4.2 kg, karkasta et oram %56.5, %57.3 ve %63.3, karkasta yağ oram %21.1, %20.8 ve %15.6, karkasta kemik oram %19.4, %18.7 ve %19.1 olarak belirlenmiştir. Bu araştırmada elde edilen bulgular, Alman Siyah Başlı Etçi genotipinin, Marmara Bölgesi koşullarında, kullanma melezlemesi yoluyla erken yaşta hızlı büyüme gösteren ve iyi kalitede karkas veren kaliteli kesim kuzuları üretilmesi amacıyla kullanılabileceğini ortaya koymaktadır. Kullanma melezlemesi yoluyla kaliteli karkas veren kesim kuzuları elde edilmesinin, erken yaşta ve hafif kuzu kesimine alternatif olabilecek ve bu sayede et üretimine katkıda bulunabilecek bir yöntem olarak uygulamaya konması ve yaygınlaştırılması, bölge koyunculuğu için isabetli bir uygulama olarak değerlendirilebilecektir.

SUMMARY Investigations On Some Factors Effecting The Meat Yield and Meat Quality of Slaughter Lambs In this study which was carried out at Bandırma Sheep Breeding Research Institute, inorder to improve the fertility and milk yield characters of Kıvırcık ewes, they were mated to Sakız rams and F} (Sakız X Kıvırcık) ewes were mated to German Black Headed Mutton rams from which it was expected to give their high growth rate and carcass quality to their progeny. F! ewes were compared to Kıvırcık and Karacabey Merino ewes which were raised in the same flock at similar environmental conditions according to reproductive traits and milk yield; also three way slaughter lambs were compared to Kıvırcık and Karacabey Merino lambs which were raised in the same flock at similar environmental conditions according to growth rate, slaughter and carcass characters. Data set from two research years of 1995 and 1996 were taken into consideration. In the study for reproductive traits the total of 126 Fb 190 Kıvırcık and 119 Karacabey Merino ewes', for milk yield traits 27 Fb 50 Kıvırcık and 62 Karacabey Merino ewes'; for liveability of lambs till 105th day the total of 114 slaughter lambs, 169 Kıvırcık and 217 Karacabey Merino lambs', for liveability of lambs till 180th day which was studied only in 1995, 58 slaughter lambs, 92 Kıvırcık and 104 Karacabey Merino lambs', among the characters related to growth rate for birth weight the total of 114 slaughter lambs, 169 Kıvırcık and 217 Karacabey Merino lambs', for 105th day weight 105 slaughter lambs, 139 Kıvırcık and 200 Karacabey Merino lambs', for 105th day weight which was studied only in 1995, 51 slaughter lambs, 74 Kıvırcık and 83 Karacabey Merino lambs' performance data and for slaughter and carcass characters the performance114 data of five single born male lambs which were born from the same aged ewes, from each three genotype was investigated. The characters calculated by the number of ewes at mating as oestrus, pregnancy and birth rates and the characters calculated by the number of ewes which gave birth as single, twin and triplet birth rates and litter size for ¥l ewes were %90.47, %69.84, %69.05, %71.26, %26.44, %2.30 and 1.31, for Kıvırcık ewes were %91.53, %72.63, %72.63, %61.59, %36.96, %1.45 and 1.40, for Karacabey Merino ewes were %91.96, %81.91, %81.41, %65.43, %35.19 and 1.36 respectively. For litter size of Fj ewes being at 2 and 3 years of age had no effect but for Kıvırcık and Karacabey Merino ewes litter size increased according to age till 6 and 5 years of age respectively. Liveability rates of three way slaughter lambs, Kıvırcık and Karacabey Merino lambs till 105 days of age were %92.11, %86.39 and %93.55, till 180 days of age were %87.93, %84.78 and %89.42 respectively. Milk yield for Fj ewes was 85.61 kg, for Kıvırcık ewes was 82.85 kg and for Karacabey Merino ewes was 97.02 kg. For Kıvırcık and Karacabey Merino ewes a raise in milk yields till the top milk yield at 5 years of age was observed. The least milk yield was from the ewes at the age of 2 and 3 respectively. While birth type being single or twins having no effect on the milk yield of F! ewes, for Kıvırcık and Karacabey Merino ewes giving twin birth the milk yield was observed to be higher. Differences among the values were not statistically significant. As the factors effecting ewes' milk yield, genotype, birth type and age at lactation were taken into consideration and the factors besides birth type were found to be statistically significant (P<0.01 and PO.05). Differences from the115 expected mean milk yield for Fj ewes was 8.861 kg, for Kıvırcık ewes was -14.357 kg, for Karacabey Merino ewes was 5.495 kg; for ewes giving single birth was -1.580 kg, for ewes giving twin birth was 1.580 kg and for ewes at 2, 3, 4, 5, 6 and 7 years of age was -16.573 kg, -6.686 kg, 8.879 kg, 9.283 kg, 4.305 kg and 0.792 kg respectively. The determination rates of genotype, birth type and age at lactation on milk yield were found as %9.08, %0.30 and %8.84 respectively. Lactation length was found 137.26 days for Fj ewes, 135.28 days for Kıvırcık ewes and 140.58 days for Karacabey Merino ewes.The lactation length of Kıvırcık and Karacabey Merino ewes increased parallel to age till they reached the longest lactation length at 5 and 6 years of age. The shortest lactation length was for the ewes at 2 years of age for both breeds. Birth type of ewes did not cause important differences on lactation length. As the factors effecting on the lactation length of ewes, genotype, birth type and age at lactation were investigated and the effect of the factors besides birth type were found to be statistically significant (PO.05). Differences from the expected mean lactation length were 4.683 days for Fb -5.999 days for Kıvırcık and 1.316 days for Karacabey Merino ewes, for ewes giving single birth were 0.558 days, for ewes giving twin birth were -0.558 days and for ewes at 2, 3, 4, 5, 6 and 7 years of age were -7.179, -0.224, 4.792, 3.621, -2.509 and 1.498 days respectively. The determination rates of genotype, birth type and age at lactation on lactation length were found as %6.35, %0.17 and %8.38 respectively. Among the characters related to growth rate, for birth, 105th day and 180th day weights were found 4.34 kg, 32.04 kg and 38.35 kg for slaughter116 lambs, 3.85 kg, 27.30 kg and 35.33 kg for Kıvırcık lambs and 4.84 kg, 30.81 kg and 41.83 kg for Karacabey Merino lambs respectively. As the factors effecting growth rate of lambs, genotype, sex, birth type, mother's age and birth year was investigated and the effect of the factors besides birth year was found to be statistically significant on growth rate (PO.001 and PO.01). Differences from the expected mean growth rate for birth, 105th day and 180th day weights were found 0.090 kg, 2.365 kg and 1.254 kg for slaughter lambs, -0.528 kg, -2.715 kg and -4.323 kg for Kıvırcık lambs, 0.438 kg, 0.350 kg and 3.069 kg for Karacabey Merino lambs, 0.119 kg, 1.628 kg and 2.953 kg for male lambs, -0.119 kg, -1.628 kg and -2.953 kg for female lambs, 0.843 kg, 4.937 kg and 5.502 kg for single lambs, 0.036 kg, 0.102 kg and 0.768 kg for twins, -0.880 kg, -5.039 kg and -6.270 kg for triplets respectively. For all periods, lambs born from 2 years aged ewes gave the least and lambs born from 4 years aged ewes gave the highest growth rate values. Differences from the expected mean growth rate for birth and 105th day weight for lambs born in 1995 were -0.01 1 kg and -0.349 kg and for lambs born in 1996 were 0.011 kg and 0.349 kg respectively. The determination rates of genotype, sex, birth type, mother's age and birth year were found as %17.57, %1.50, %19.90, %2.00 and %0.01 for birth weight, %5.86, %6.37, %15.71, %2.28 and %0.25 for 105th day weight and %13.90, %14.66, %11.63 and %4.22 for 180th day weight respectively. Data on the slaughter and carcass characters was set by the slaughter of 5 lambs from each genotype at 105th and 180th days of age. At 105th days of age for slaughter lambs, Kıvırcık, Karacabey Merino lambs weight before slaughter was 35.9 kg, 35.1 kg and 37.2 kg, cold carcass weight was 16.7 kg, 16.5 kg and 16.5 kg, dressing percentage was 46.5%, 46.8% and 44.3%, the weight of carcass117 lean was 10.0 kg, 8.5 kg and 11.3 kg, the weight of carcass fat was 2.0 kg, 3.7 kg and 0.9 kg, the weight of carcass bone was 4.0 kg, 3.8 kg and 4.2 kg, the percentage of carcass lean was 59.8%, 51.7% and 68.5%, the percentage of carcass fat was 12.0%, 22.0% and 5.6%, percentage of carcass bone was 23.8%, 22.9% and 25.5% respectively. At 180th days of age for slaughter lambs, Kıvırcık and Karacabey Merino lambs, weight before slaughter was 45.1 kg, 39.8 kg and 46.3 kg, cold carcass weight was 22.3 kg, 19.0 kg and 22.0 kg, dressing percentage was 49.4%, 47.5% and 47.5%, the weight of carcass lean was 12.6 kg, 10.9 kg and 13.9 kg, the weight of carcass fat was 4.7 kg, 4.0 kg and 3.4 kg, the weight of carcass bone was 4.3 kg, 3.5 kg and 4.2 kg, the percentage of carcass lean was 56.5%, 57.3% and 63.3%, the percentage of carcass fat was 21.1%, 20.8% and 15.6%, percentage of carcass bone was 19.4%, 18.7% and 19. 1% respectively. The results of this study indicate that in Marmara Region, German Black Headed Mutton sheep genotype can be used inorder to get lambs growing faster at early ages and giving good carcass quality by the use of commercial crossbreeding. The usage and widening of the commercial crossbreeding method in the region would be an alternative to early and light slaughter of lambs and so would provide an increase in the meat production and economic income of sheep breeding.