Finansal krizlerin öncü göstergeler yardımıyla tahmin edilmesi ve Türkiye örneği

Abstract

Doksanlı yıllar sonrasında finansal krizlerin sıklıkla yaşanmış olması, bunların önceden tahmin edilmesi gereksinimini beraberinde getirmiştir. Bu gereksinim çerçevesinde bu tez Türkiye'de gerçekleşmiş krizleri inceleyerek, gelecekte kriz olma olasılığını test etmek amacını taşımaktadır. Çalışma kapsamında finansal kriz, finansal baskı endeksi (FBE) ile tanımlanmış ve gelecekte bir krizin gerçekleşme olasılığı bu endeksin geçmiş değerleriyle ve makroekonomik göstergeler yardımıyla tahmin edilmeye çalışılmıştır.Tezin birinci bölümünde krizin tanımı, türleri ve dünyada yaşanan belli başlı krizler ele alındıktan sonra, ikinci bölümde kriz tahmin yöntemleri ve çalışma örnekleri, üçüncü bölümde ise geçmiş çalışmalarda kriz tahminlerinde kullanılan makroekonomik göstergeler incelenmiştir. Son bölümde yer alan uygulama üç aşamadan oluşmaktadır: İlk aşamada VAR (Vektör Otoregresif) Analizi yardımıyla krizin nedeni olan makroekonomik göstergelerin tespit edilmesine, ikinci aşamada makroekonomik göstergeler kullanılarak krizlerin LOGIT, PROBIT ve Yapay Sinir Ağı (YSA) modelleriyle tahmin edilmesine ve son aşamada ise, FBE'nin geçmiş değerleri kullanılarak Box-Jenkins ve YSA modelleriyle FBE'nin gelecek değerinin tahmin edilerek gelecekte bir krizin gerçekleşme olasılığının test edilmesine çalışılmıştır. Analizlerde Ocak 1992-Mayıs 2013 arası aylık ve üç aylık veriler olmak üzere toplam 58 adet gösterge kullanılmıştır. VAR nedensellik analizi sonucunda aylık verilerde 22, üç aylık verilerde ise 19 değişken kriz nedeni olarak tespit edilmiştir. Makroekonomik göstergelerle yapılan çalışmada ilk olarak, krizin nedeni olarak tespit edilen değişkenler için verilerin gecikmesiz ve gecikmeli değerlerine LOGIT ve PROBIT analizleri uygulanmıştır.YSA analizinde ise, bütün göstergelerin gecikmeli değerleri kullanılmıştır. Bu yöntemlerle tespit edilen modeller oldukça başarılı sonuçlar vermiştir. Gecikmeli değerlerle kurulan modellerle gelecek dönem kriz tahmini yapılmış ve Haziran 2013 ve 2013'ün üçüncü çeyreğinde kriz çıkma olasılığının oldukça düşük olduğu doğru sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgu, modellerin gelecek dönem kriz tahminleri için kullanılabileceğini göstermektedir.Geçmiş FBE değerleriyle finansal krizlerin öngörülmesi aşamasında Box-Jenkins ve YSA modellerinden elde edilen sonuçlarda, gelecek dönem endeks değerleri eşik değerlerden çok daha düşük tespit edilmiş, dolayısıyla Haziran 2013 ve 2013Q3 döneminde kriz çıkma olasılığının oldukça düşük olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca FBE tahmini aşamasında aralık tahmini yapılan YSA modellerinin tahmin gücünün Box-Jenkins modellerine kıyasla daha iyi sonuçlar verdiği gözlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Finansal Krizler, Öncü Göstergeler, Erken Uyarı Modelleri.

The frequency of the financial crises experienced after the nineties, made it necessary to predict them beforehand, This thesis aims to estimate the probability of a crisis in Turkey, by analyzing the crises which took place in the past. In this thesis financial crisis has been defined by Financial Pressure Index (FPI) and the probability of crisis is attempted to be predicted by analyzing the past values of this index and some macroeconomic indicators.After defining the crisis, its kinds and dwelling on the important crises which have taken place in the world, in the first chapter, the second chapter deals with methods of predicting crises and some exemplary studies which attempted to predict crises. In the third chapter macroeconomic indicators used in the prediction have been analyzed. The third and the last chapter is comprised of statistical applications in three stages. In the first stage the macroeconomic indicators used in the prediction of crises have been determined using VAR (Vector Autoregressif) Analysis. In the second stage, by analyzing the macroeconomic indicators with LOGIT, PROBIT and ANN models, it is attempted to predict crises. Finally in the last stage future values of FPI estimated using its past values, the probability of the occurrence of a crisis has been predicted with the application of Box Jenkins and ANN models. The data used in the analyses is comprised of the monthly and quarterly values of 58 indicators, between January 1992 and May 2013.In VAR Causality Analysis, 22 indicators in models with monthly variables and 19 indicators in models with quarterly variables have been determined as causes of crisis. In the study conducted with the macroeconomic indicators, LOGIT and PROBIT analyses have been applied both to the lagging and non-lagging values,whereas ANN Analysis has been applied only to the lagging values of all indicators between which a causality relationship has been determined. As a result of the predictions made with models using lagging variables, the probability of a crisis in June 2013 and the third quarter of 2013 has been correctly found out as being quite low.In the prediction stage with the past FPI results obtained from Box Jenkins and ANN models, future index values have been found much lower than the threshold values. As a result of this, it has been concluded that the occurrence of a crisis in June 2013 and the third quarter of 2013 is quite low. In the stage of FPI estimation, it has been observed that the prediction power of ANN models used for range forecasting is higher compared to the Box Jenkins models. Key Words: Financial Crises, Leading Indicators, Early Warning Models.