E. Boutroux`nun İlim ve Din adlı eserinin tahlili ve çeviri yazısı

Abstract

Düşünce tarihi boyunca olduğu gibi halen aktüalitesini yitirmeyen ilim ile din arasındaki tartışma tezimizin omurgasını oluşturmaktadır. Bu çalışma Boutroux'nun ilim ve din arasındaki ilişkileri nasıl değerlendirdiğini göstermeyi amaçlamaktadır. İlim ve Din adlı eser, 18 ve 19. yüzyıl düşünce dünyasında hakim olan anlayışları bir hülâsâ olarak sunması bakımından önem taşımaktadır. Boutroux eserinde ilim ve din arasında var olan uzlaşma ve çatışma münasebetlerini tabiatçı ve ruhçu eğilimler olmak üzere iki yönden ele almaktadır. Bunu yaparken de birinci gruba örnek olarak A. Comte'un `Pozitivizm`, H. Spencer'ın `Tekamülcülük` ve `Bilinemezcilik Teorisi` ve E. Haeckel'in `Bircilik` doktrinlerini değerlendirmektedir. İkinci gruba örnek olarak ise, A. Ritschl'in `Radikal İkicilik`i ve W. James'in `Dini Tecrübe`sini söz konusu etmektedir. Bu örnek isimler üzerinden problemlere getirdiği çok yönlü eleştirilerle ilk dönem naturalist ve spritualist eğilimlere ışık tutmaktadır. Aynı zamanda Boutroux, bir dünya görüşü olarak benimsediği zorunsuzluk doktrini ile yaşadığı dönemde var olan determinist ve mekanist alem anlayışına karşı çıkmaktadır. Ruhçu ve idealist felsefe anlayışıyla döneminin hakim mekanist anlayışlarını eleştirmektedir.Anahtar Kelimeler: Emile Boutroux, ilim, din, naturalizm, spritualizm, mekanizm, pozitivizm.

The uninterrupted debate, which takes place throughout the history between science and religion, constitutes the backbone of our thesis. This study aims to show, how Boutroux judges the relation between science and religion. His work Science and Religion has a considerable value with regard to its effort, which is to exhibit briefly prevailing thoughts in 18th and 19th centuries. In this work, Boutroux deals with the relations between the two sides, whether it is a relation of reconciliation or confliction, according to the distinction of naturalism and spiritualism. Hence, exemplarily, he examines the naturalism via Auguste Comte's `Positivism`, Herbert Spencer's `Evolutionism` and his theory of `Agnosticism` and Ernst Haeckel's doctrine of `Monism`. In regard to the spiritualism, he examines A. Ritschl's `Radical Dualism` and W. James's `Religious Experience`. By use of these figures paradigmatically, he enlightens late naturalist and spiritualist tendencies through his multi-directional critiques. As well, by defending his doctrine of contingency as a worldview, Boutroux objects the current determinist and mechanist understanding of universe. With his spiritualist and idealist philosophy, he critiques his times dominant mechanist comprehensions. Key Words: Emile Boutroux, science, religion, naturalism, spiritualism, mechanism, positivism.