Yenileşme dönemi Türk edebiyatı`nın İdil-Ural bölgesi Tatar edebiyatı`na etkisi (1860-1917)

Abstract

1552'de İdil-Ural bölgesinin Rusya tarafından istilası, Rus oryantalizmi ve istibdat siyasetinden dolayı Tatarlar özellikle XIX. asrın ikinci yarısından itibaren millî varlıklarını devam ettirebilmek için İstanbul'a yönelirler. Seyahatnameler ve hacnamelerde İstanbul'a uzun sayfalar ayırırlar. Geri dönüşlerinde İstanbul'dan aldıkları dinî ve edebî eserler halk arasında yaygınlık kazanır. Medreselerde ders kitabı olarak okunurlar. Kayyum Nasiri, Fatih Halidi ve Gabdulallam Feyzhanov gibi aydınlar tarafından Osmanlıca eserler tercüme edilir. İstanbul menşeli kitaplar ve gazeteler bölgede yaygın bir biçimde okunmaya başlanır. Buhara merkezli oluşmuş olan eğitim sisteminde değişimler yaşanır. Şahabettin Mercani, Zeynullah Resuli ve İsmail Gaspıralı'nın İstanbul'a olan yönelişte olumlu etkileri olmuştur. Önceleri Buhara'ya okumaya giden Tatar öğrencileri artık İstanbul'daki eğitim kurumlarına gelmektedirler. Yusuf Akçura, Zakir Remiyev (Derdmend), Fatih Kerimi, Ali Asgar Kemal, Şerif Kemal ve Abdurrahman Sadi gibi isimler İstanbul'da okumuş ve Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı'nın etkilerini İdil-Ural bölgesine taşımışlardır. Rızaettin Fahrettin, Fatih Emirhan ve Abdullah Tukay gibi yazarlar İstanbul'a gelmeden İstanbul'daki edebiyat ve kültür iklimini eserlerinde yansıtırlar. Rusya'daki 1905 meşrutiyetinin kısmen sunduğu özgürlük imkânları sayesinde yeni Türk edebiyatı, Tatar matbuatında yansıtılır. Türk edebiyatı, gerek gazete ve dergilerle gerekse de yapılan kitap tercümeleriyle Tatar edebiyatının yenileşmesine katkılar sağlar. Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı yazarlarından Şemseddin Sami, Namık Kemal, Abdülhak Hamit, Halit Ziya, Hüseyin Rahmi ve özellikle de Ahmet Mithat'ın pek çok eseri Tatarcaya çevrilir. Bu sayede Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı, İdil-Ural bölgesi Tatar edebiyatına güçlü bir şekilde etki eder. Anahtar Kelimeler: Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı, İdil-Ural Tatar Edebiyatı, karşılaştırmalı edebiyat.

Due to the invasion and domination of İdil-Ural region by Russians and their orientalist policies, Tatars converged to İstanbul especially in the second half of the 19th century, in order to maintain their existence as a nation. They dedicated a significant number of pages to Istanbul in their travel writings called seyahatnâme and hacnâme. The religious and literary pieces which they brought with them gained public popularity and were taught as textbooks in madrasahs. Texts written in Ottoman language were translated by intellectuals such as Kayyum Nasiri, Fatih Halidi and Gabdulallam Feyzhanov. Books and newspapers of İstanbul origin started to be read commonly in the region. Certain changes began to occur in the educational system, which was Bukhara-centered. Şahabettin Mercani, Zeynullah Resuli and İsmail Gaspıralı had a positive influence on the convergence towards İstanbul. Tatar students, who once had gone to Bukhara for education, started to attend the educational institutions in İstanbul. Intellectuals such as Yusuf Akçura, Zakir Remiyev, Fatih Kerimi, Ali Asgar Kemal, Şerif Kemal and Abdurrahman Sadi studied in İstanbul and conveyed the influences of the Reformation era Turkish literature to İdil-Ural region. Authors such as Rızaettin Fahrettin, Fatih Emirhan and Abdullah Tukay reflect the literary and cultural environment of İstanbul, even without personally travelling there. Through the atmosphere of freedom partly provided by the Constitutionalism in Russia in 1905, the New Turkish Literature was represented in Tatar press. Turkish literature contributed to the reformation of Tatar literature through newspapers, journals and book translations. Many works by the Reformation era Turkish literature authors such as Şemsettin Sami, Namık Kemal, Abdülhak Hamit, Halit Ziya, Hüseyin Rahmi and especially Ahmet Mithat were translated into Tatar language, which facilitated the significant influence of the Reformation era Turkish literature on İdil-Ural region Tatar literature. Keywords: The reformation era Turkish literatureon, Tatar literature of İdil-Ural, comperative literature.