Osmanlı İmparatorluğu`nda Miskinler: Üsküdar Miskinler Tekkesi`nin sosyal ve iktisadi etkileri

Abstract

İnsana dair bilinen en eski hastalıklardan biri olan cüzâm göç, savaş ve ticaret gibi nüfus sirkülasyonlarıyla çok geniş bir coğrafyadaki insan topluluklarını etkilemiştir. Yüz ve vücutta yol açtığı deformasyonların korkutuculuğu ve tedavi yollarının bilinmeyişi sebebiyle cüzâm uzun bir tarihsel süreç boyunca tıbbın konusu olarak değil dinsel imgelemin negatif anlamlarla yüklü parçası olarak değerlendirilmiştir. Antik çağdan itibaren günahkâr olarak damgalanan cüzâmlılar sağlıklı insan topluluklarının dışında yaşamaya mahkûm edilerek ekonomik ve sosyal anlamda çaresiz bırakılmışlardır. Tarihin ilk `ötekileri` olarak adlandırabileceğimiz cüzâmlılar hastalığın doruk noktasına ulaştığı Ortaçağ Avrupası'nda lanetli olarak damgalanarak toplumsal öfke ve lincin öznesi olmuşlardır. Bu çalışma tarihin en korkulan hastalıklarından biri olarak toplumsal hafızada derin izler bırakan cüzâmın tarihsel süreç boyunca izlediği yolu takip ederek cüzâmlının Osmanlı dönemindeki sosyo ekonomik portresini çıkarma amacı taşımaktadır. Toplumsal dinamiklerin, sosyal hiyerarşinin ve iktisadî yapılanmanın oluşmasındaki en etkili faktörlerden biri olan dinlerin hastalıklara ve dezavantajlı gruplara ilişkin tavrı bu kesimlere yönelik toplumsal algının oluşmasındaki en önemli aktörlerden biridir. Bu yüzden Osmanlıdaki cüzâmlı algısını daha net ortaya koyabilmek ve sağlıklı bir karşılaştırma yapabilmek için dinlerin cüzâmlıya bakışı bu çalışmanın kapsamı içine alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda cüzâmlılar dini referanslara atfen miskin olarak anılmışlar ve genel halk sağlığını tehdit ettikleri gerekçesiyle Miskinhane denilen yerlerde tecrit edilmişlerdir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki belgelerin ışığında incelediğimiz bu miskinhanelerin kuruluş süreçleri, yönetim biçimleri ve iktisadi kaynaklarını yaratma biçimleri söz konusu portrenin çıkartılmasındaki asıl izleği oluşturmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Tarihte Cüzâm, Cüzâmlı, Öteki, Osmanlı'da Cüzâmlı Algısı, Miskin, Miskinhane.

Leprosy, known to be one of the oldest diseases of mankind, has spread around the world through migrations, wars and commerce affecting societies living in a vast geography. The appalling skin deformations caused by leprosy, and a lack of remedy has kept leprosy a topic of religion, filled with negative connotations rather than a topic of medicine throughout the history. Lepers, having been considered sinful since antiquity, have been expelled from society and were left helpless and desperate in the social and economic realms. Lepers can be thought of as the first `others` in the history of societies. In the Middle Ages of Europe, when the spread of the disease had reached its peak, they had been ostracized and condemned as sinful, and had become the central subject of societal hatred. The aim of this thesis is to study the socio-economic portrait of lepers in the Ottoman Empire. Organized religion is a major factor determining the dynamics of social life and social hierarchies. The way religion approaches diseased population is particularly important in shaping the society's outlook on this vulnerable group. In order to better understand Ottoman Empire's outlook on leprosy with respect to other cultures, this thesis will include discussions on Christianity and Judaism's perspective on leprosy in addition to Islam. In the Ottoman Empire, lepers were called `miskin` (indolent), and were excluded from the society and placed in special housing units called `Miskinhane` as they were considered to be a threat for public health. Republic of Turkey's archives on Ottoman Empire were used as the main resource in this thesis to study the establishment, management and funding of Miskinhanes.Key Words: Leprosy in the History, Lepers, Others, Miskin, Miskinhane, Leprosy in the Ottoman Empire.