Bilgi işleme modeline göre yapılan sağlık eğitiminde farklı diş fırçalama yöntemlerinin etkinliğinin incelenmesi

Abstract

Araştırmamız 9-10 yaş grubundaki çocuklarda birincil korumaya yönelik bir müdahale araştırmasıdır.Kasım 2000 ve Mayıs 2001 tarihleri arasında İstanbul Çapa Atatürk İlköğretim Okulu' nda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın esas içeriğini çocuklara öğretilebilecek, etkili, kolay ve Fones, Roll ve Scrub tekniklerinin temel hareketlerinin birleştirilerek oluşturulduğu bir diş fırçalama yönteminin, Bilgi İşleme Modeli'ne göre yapılan sağlık eğitimindeki etkinliğinin incelenmesi oluşturmaktadır. Araştırma sağlık eğitiminin etkinliğini değerlendirmek ve bu alanda veri toplamak, dolayısıyla ihtiyacın saptanmasında kullanılabilecek 3 ayrı anketin (Ağız Diş Sağlığına İlişkin Bilgi,Tutum ve Davranış Anketleri) geliştirilme, geçerlik ve güvenilirlik çalışmalarını da içermektedir. Yine son yıllarda halk sağlığı alanında önemli bir kavram olarak ön plana çıkan sağlığa bağlı yaşam kalitesini ağız diş sağlığı açısından incelemek üzere hem çocuk hem de veliden paralel bilgi almayı amaçlayan Ağız Diş Sağlığına Bağlı Yaşam Kalitesi Anketi'nin Veli ve Çocuk Formu geliştirilme çalışmaları da araştırmamızın kapsamında yer almaktadır. Geçerlik ve güvenilirlik çalışmaları sonunda, ağız diş sağlığına ilişkin bilgi tutum ve davranış anketleri, bilgi tutum ve davranışları belirlemede ve sağlık eğitiminin etkinliğini değerlendirmede başarılı bulunmuştur. Yaşam Kalitesi Anketi ise geçerli, güvenilir olmakla ve oldukça detaylı bilgi vermekle birlikte daha geniş ve farklı örneklemlerde kullanımı gereklidir. Araştırma kapsamında 2 deney ve 1 kontrol grubu yer almaktadır. 1. ve 2. grup deney gruplarıdır ve bu gruplara sağlık eğitimi uygulanmıştır. 1. gruba (n=34) fırçalama yöntemi öğretilmiş ve 2. gruba (n=31 )fırçalama yöntemi öğretilmemiştir.3. grup (n=34) ise kontrol grubudur, sağlık eğitimi uygulanmamış ve diş fırçalama yöntemi öğretilmemiştir. Sağlık eğitiminde İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Toplum Ağız Diş Sağlığı Bilim Dalı tarafından hazırlanan slaytlar, model çeneler, broşürler ve posterler kullanılmıştır.241 Klinik muayenelerde, DMF-indeksi, plak indeksi, gingival indeks değerleri ve 6 ayrı Birey Başarı İndeksi değeri kaydedilmiştir. Bakteri plağı bazik fuksin kullanılarak görünür hale getirilerek dişlerin tüm yüzlerinde köle, kronal orta, arayüz (distal ve mesial),insizal ve okluzal olmak üzere detaylı olarak değerlendirilmiştir. İstatistiksel değerlendirmelerde, Varyans analizi, Tukey HSD testi, Student's T Testi ve Wilcoxon Eşlendirilmiş Dizilerde İşaret Testi uygulandı. Tüm analizlerde anlamlılık düzeyi p = 0.05 'dir. Deney gruplarında Plak indeksi ve gingival indekste sağlık eğitimi sonrasındaki 6 haftalık sürecin sonunda istatistiksel olarak anlamlı düşüşler olmuştur ve 1. grupta çok daha belirgin olmak üzere birey basan indeksi değerleri de istatistiksel olarak anlamlı düzeyde azalmıştır. Sağlık eğitimi sonrasında, 1. ve 2. grupta diş fırçalama davranışı alışkanlığa dönüşmüştür ve diş fırçalama öğretilen 1. grupta fırçalamanın etkinliği de artmıştır. 2. gruptan farklı olarak fırçalanması özellikle güç olan ve bu nedenle etkin bir plak kontrolünün sağlanamadığı bölgelerde yeterli plak temizliği sağlamak mümkün olmuştur. Bilgi İşleme Modeli ile yapılan sağlık eğitiminin, çeşitli eğitsel ve psikolojik süreçlerden yararlanılarak tutum değişimi konusunda daha etkili olabilecek şekilde modifiye edilerek katılımcı bir anlayışla uygulanması deney gruplarında bilginin artmasına, tutumun olumlu yönde değişmesine ve davranış değişikliği ile sonuçlanmasına neden olmuştur ve klinik indeksler de bu bulguyu destekler niteliktedir. Deney grubuna öğretilen diş fırçalama yöntemi etkin, akılda kalıcı ve öğrenilebilir bulunmuştur. Çeşitli materyallerle (broşürler ve diş fırçalama takvimi, model çeneler) desteklenerek çocuklar için hazırlanan sağlık eğitim programlarında öğretilmesi önerilebilir.

Our study was designed as a primary preventive trial and took place at Çapa Atatürk Primary School in Istanbul, between November 2000 and May 2001. The aim of the study was to evaluate the effectiveness of an easy, effective tooth brushing technique which is a combination of the basic movements of Fones, Roll and Scrub methods, in an oral health education programme based on Information Processing Model. In addition, our study includes reliability and validity tests of three questionnaires that was designed to investigate Oral Health Related Knowledge, Attitude and Behaviour in order to evaluate the effectiveness of oral health education, to collect data and to determine the needs. In public health, oral health releated quality of life is an important issue in recent years, so our study also includes the developmental stages of a questionaire to investigate the oral health related quality of life, by collecting parallel data from children and their parents. The study comprised of 2 study and 1 control groups. Group 1 and 2 were study groups and an Oral Health Education Programme was carried out and the tooth brushing method mentioned above was tought to Group 1 (n=34) For Group 2 (n=31) the same Oral Health Education Programme was carried out but no tooth brushing method was tought Group 3 was the control group so neither the oral health education programme was carried out nor the tooth brushing method was tought. Oral health education consisted of audio- visual material as slides, demonstration models, brochures and posters designed by Community Dental Health Department of İstanbul University Faculty of Dentistry. Clinical examinations included, dentition, decayed, missed or filled teeth and surfaces, plaque index, gingival index and 6 different evaluation of PHPI (Personal Hygiene Performancee Index ). Prior to observing the plaque accumulation on the teeth, bazic fuchsin was used as a disclosing agent and the plaque was inspected in detail on all surfaces of the tooth ( the gingival, mesial, distal, cronal, incisal and occlusal ).243 The results evaluated with statistical analysis of Variance Analysis, Tukey HSD Test s, and Student's T Tests and Wilcoxon Matched Pairs Ranks Test were used with SPSS 10.0 programme^ p=0.05) Following dental health education there was a statistically meaningful differencies in plaque index and gingival index on study groups, recorded after. In the study groups the PHP index was decreased. In the Group 1, changes were more evident. Besides brushing more regularly, effectiveness of the brushing was increased. For Group 1 evidence indicates achievements of better plaque control, particularly on those surfaces which are resistant to plaque removal. The application of The Information Processing Model in Dental Health Education, was modified by using some educational and psychological processes in order to be more effective on illustrating differencies in attitude toward oral health. This modification increased participant the knowledge of oral health, brought a more positive attitude and initiated behavioral change. This was supported by clinical indexes. Modifying the education program and incorporating the cooperation and participation of the children, has had very perceptible and positive effect on attitudes and behaviour toward oral health. The tooth brushing method instructed to children, was found to be effective, easy to learn and to perform. It is suggested to support the method with educational material such as brochures, posters, demonstration models and brushing charts to obtain better results in dental health education programs for children.