Tur Abdin at close: The church complex at Zaz, Mardin. its architecture, history and contemporary revitalization process

Abstract

Tur Abdin, ?Doğu'nun Atos Dağı? olarak da bilinen alan, Türkiye'nin güney doğusunda yeralan bir plato, erken Hıristiyanlık'ın varlığı ve dini mimarinin şekillenmesi açısından önemli bir bölge olarak kabul edilmelidir. Bölgeye Hıristiyanlık olasılıkla Urfa ve Nusaybin'in bu dini kabul etmesini takiben girmiştir ? ki bu şehirlerin Hıristiyanlık'a geçişlerinin, sırasıyla, aşağı-yukarı 3. ve 4. yüzyıllarda gerçekleştiği kabul edilir. Tur Abdin 7. yüzyılın ortalarında Müslüman Araplar tarafından ele geçirilmiştir. Bu olayla beraber bölgede gelişme kaydedilen bir sürecin başladığı görülmektedir; yoğun inşa faaliyetleri bunu doğrulamaktadır.Bu çalışma Tur Abdin'deki az bilinen ve olasılıkla yukarıda bahsedilen süreçte inşa edilmiş olan dini yapılardan birine, Midyat'ın Zaz köyündeki Mor Dimet kilisesine, odaklanmıştır. Tur Abdin'e yapılan dört gezi, kilise ve çevresinde yapılan mimari incelemeler ve önceki akademik yayınlar temel alınarak, bu çalışma binanın mimarisini analiz etmeyi, yapım evrelerini belirlemeyi, binayı tarihlendirmeyi ve tüm bu sonuçları Tur Abdin'in genel mimari ve dinsel tarihi içinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır; Tur Abdin mimarisi ve tarihi şimdiye dek genellikle ön plana çıkan yapıların incelenmesi ile çalışılmıştır. Kilisenin mimari tarihinin yanı sıra, bu çalışma binanın günümüzdeki fiziksel yapısını ve sosyal konumunu incelemektedir. Tüm bunlara ilaveten, kilisenin incelenmesi sonucunda elde edilen veriler ve Tur Abdin'de yapılan araştırmalar, manastırlar ve bunlarla ilişkilendirilen cemaatler, kilise içlerinde yeralan mezarlar ve Tur Abdin'de kutsal mekanların oluşturulması konularında yeni araştırma soruları ortaya çıkarmıştır. Bu çalışma bu konuları detaylı bir şekilde incelemese de, gelecek çalışmaları teşvik etmesi amacıyla bu üç genel konuda çıkarımlarda bulunmaktadır.

Tur Abdin, an area which is known as ?the Mount Athos of the East?, a limestone plateau on the south-east region of modern Turkey, should be considered a significant territory in terms of the development of an early Christian presence and the shaping of ecclesiastical architecture following the conversions of Edessa and Nisibis, which are generally accepted as having taken place approximately the 3rd and 4th centuries, respectively. The plateau was conquered by the Moslem Arabs in the mid-7th century; and interestingly, the region appears to have flourished following this event, as visible through intense building activity.This thesis focuses on one of the lesser-known monuments of Tur Abdin possibly dating to this time period: the church of Mor Dimet located in the village of Zaz to the north-east of Midyat. Based on four field-trips to Tur Abdin, the architectural surveys I have conducted on-site and previous scholarly works, this study attempts to analyze the architecture of the monument, identify the building phases, reassess its dating, and contextualize these findings within wider architectural and ecclesiastical history of Tur Abdin, which has hitherto been studied generally through the most prominent ecclesiastical monuments of the plateau. Along with the church?s architectural history, this thesis discusses the contemporary situation of the monument, including its physical layout and social functions. Furthermore, the conclusions drawn from the survey of the monument, along with further explorations in Tur Abdin, have prompted enquiries regarding monastic spaces and communities, burials in churches and the hierotopical context of Tur Abdin. Although these issues are not discussed in-depth in the current study, they are addressed and interpreted, with the intention of prompting further studies on the region.