Silk workers in the late Ottoman Empire: gender, labor and collective struggle in Bursa`s filatures

Abstract

Bu çalışma, Bursa'daki ipek endüstrisinin geçirdiği kapitalist dönüşümü işçilerin perspektifinden ele almaktadır. Osmanlı ekonomisi on dokuzuncu yüzyılda dünya ekonomisine entegre olurken, esnaf dükkanlarında ve bağımsız el tezgahlarında gerçekleştirilen ipek kumaş üretimi geriledi. Avrupa'daki ipek fabrikalarından gelen ham ipek ipliği talebini karşılamak üzere, Osmanlı vatandaşlarından ve yabancılardan oluşan girişimciler ipek imalat merkezlerinde pek çok ham ipek ipliği üretim tesisi (filatür) kurdular. Emek maliyetlerini düşürmek için, bu filatürlerde şehirlerdeki kalifiye erkek zanaatkarlar yerine kırsal bölgelerden genç kız ve kadınlar istihdam edildi. Bu çalışma, daha önce açığa çıkarılmamış arşiv malzemeleri de dahil olmak üzere birincil kaynaklardan yararlanarak, yüz yıllardır ipek imalatı ve ticaretinin merkezi olmuş Bursa'daki filatür işçilerinin deneyimlerine, çalışma koşullarına ve yürüttükleri kolektif mücadeleye ışık tutmaktadır. Şehrin ipek sektöründe 1880'lerden sonra gerçekleşen üretim patlamasının altında kadın emeğinin piyasadaki değerini düşüren toplumsal cinsiyet normlarının yattığını öne sürmektedir. Osmanlı'da kadınların çeyizlerine lüks eşyalar almak için filatürlerde çalışmaya başladıkları savına karşı çıkmakta, sermaye sahiplerinin perspektifini yansıtan bu savın düşük ücretler ve kötü çalışma koşullarını meşrulaştırma işlevi gördüğünü göstermektedir. Toplumsal cinsiyet ideolojileri Bursa'nın ham ipek üretim sektöründe yalnız baskı ve sömürü aracı değil aynı zamanda direniş aracı olmuştur. İşçiler 1910?da ipek fabrikalarında düzenledikleri grev sırasında, kadınlıkla ilgili belli toplumsal kabulleri harekete geçirerek yerel halkın ve otoritelerin desteğini kazanmıştır. Son olarak, bu çalışma işçi hareketine dair yerel ve merkezi otoriteler arasında açığa çıkan görüş ayrılığını analiz etmekte ve Osmanlı Devleti'nin işçiler ile işverenler arasındaki mücadelenin dışında, tarafsız bir birim olmadığını, aksine bu mücadelenin zeminlerinden biri olduğunu öne sürmektedir.Keywords: Osmanlı İmparatorluğu, Bursa, ipek sanayii, işçi hareketleri, toplumsal cinsiyet

This study provides an examination of the capitalist transformation of the silk industry in Bursa from the viewpoint of its workers. As the Ottoman economy integrated into the world market in the nineteenth century, silk fabric weaving on independent hand looms and artisan workshops declined. Instead, Ottoman and foreign entrepreneurs established many silk-reeling workshops (filatures) in major silk manufacturing centers to meet the demand for raw silk thread from the silk factories in Europe. In order to lower labor costs, these filatures employed young women and children of rural origin, instead of skilled male artisans available in the city. The present study sheds light on the experiences, working conditions and collective struggles of the filature workers in Bursa, a center of silk trade and manufacturing for centuries, based on primary sources including previously untapped archival material. It demonstrates that gender norms which undervalued women?s work in the labor market underlay the boost in local silk production after the 1880s. It presents a challenge to the common argument in the literature that Ottoman women joined the filatures to purchase luxury items for their dowries and suggests that these accounts reflected the perspectives of the factory owners and legitimized the low wages and poor working conditions. Gender ideologies operated not only as instruments of suppression and exploitation, but also as instruments of resistance in Bursa?s silk-reeling sector. During the strike in 1910, the workers mobilized gendered discourses to gather support from the local community and authorities. Lastly, this study presents an analysis of the controversy between the provincial and central government authorities on the labor unrest in 1910 and suggests that the Ottoman State was not a detached entity overarching the struggle between the workers and their employers. Rather, it was one of the grounds upon which this struggle took place.Keywords: Ottoman Empire, Bursa, silk industry, labor activism, labor process, gender