Kadı Abdülcebbar`ın İslam dışı dinlere tehvid eksenli yöneltmiş olduğu eleştiriler

Abstract

Bu çalışmada Mutezile mezhebinin önemli isimlerinden Kadı Abdülcebbar'ın tevhîd inancı merkezli diğer din ve mezheplere yöneltmiş olduğu eleştirileri ele alınmaktadır. İslam kelam âlimleri tevhîd ilkesini Kur'an merkezli tespit ettikleri gibi, aynı zamanda karşılaşılan yeni dinî akımlara karşı bunu ispat etmeye, savunmaya ve bu inanç ilkesine ters buldukları akımları da eleştiriye tabi tutmaya gayret göstermişlerdir. Kadı Abdülcebbar tevhîd eksenli gelişen bu tartışmalar içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Kadı Abdülcebbar Düalist akımlar olan Senevilik, Mecûsîlik, Maniheizm; Hıristiyanlık, Sabiîlik, Hind Alt Kıtasından gelen fikri akımlar ve Cahiliye inanç esaslarını ele almış, çeşitli yönlerden tenkit etmiştir. Temel olarak tüm akımlarda vurguladığı nokta cisimlerin kadim olamayacağı gibi kadim bir varlığın da hâdislik emaresi taşıyamayacağıdır. Genel anlamda cisimlere kadimlik izafe edilmesi noktasında tevhîd ilkesinden sapmalar başlamaktadır. Kadı Abdülcebbar eleştiriler yönelttiği din ve mezheplerin kendi öncül ve kabullerinden onların çıkarım süreçlerini sorgulamakta ve sorgulatmaktadır. Bunu yaparken de rasyonel bir yöntem izlemektedir.

This study focuses on Qadi 'Abd Al-Jabbar's tawheed-centered criticism of other religions and schools of thought. Qadi 'Abd Al-Jabbar is an important thinker of Mu'tazilah. Scholars of Ilm al-Kalam defined the principle of the tawheed according to Qur'an, they strived to defend this principle against new theological movements and criticize ideas that are against the principle of the tawheed. Qadi 'Abd Al-Jabbar's position was very important during these negotiations about the tawheed. He focused on Dualist beliefs (religions) such as Zoroastrianism, Dualism (Sanaviyyah), Manihaism in addition to other belief systems such as Christianity, Sabians, Jahiliyyah beliefs and beliefs of Indian subcontinent. He used to emphasize that objects cannot be eternal and an eternal being cannot have a sign of being created. Deviations from the tawheed principle generally start with attributing eternity to the materials. Qadi 'Abd Al-Jabbar analyzes their (followers of the schools of thought and religions that Qadi 'Abd Al-Jabbar criticizes) process of deriving logical conclusions from their premises and postulates. He also forces them to interrogate their beliefs. His process of analysis and interrogation is very rational.