Alman sosyolojisinde yöntem tartışmaları (1870-1914)

Abstract

Bu çalışma, Almanya'da sosyolojinin kuruluş evresinde sosyal bilimler alanında yapılan yöntem tartışmalarından hareketle sosyolojinin tarihselci gelenek içinden nasıl çıktığını araştırmaktadır. Tarihselci gelenek Almanya'da daha 18. yüzyıl sonlarında romantik okulun bazı kaziyelerini benimseyerek fakat spekülatif tarih felsefelerine karşı çıkarak şekillenmeye başlamış; erken 19. yüzyılda rasyonalizme karşı ampirizmi, realizme karşı nominalizmi esas alan `insanın bilimi` projesinin bir ürünü olarak gelişmiştir. 1850'lerde pozitivizmin ve maddeciliğin, 1860'lardan itibaren de kötümserliğin ve Yeni Kantçılığın yükselişi gibi gelişmeler karşısında daha rafine ve formüle edilmiş hale gelmiştir. Nitekim bu gelenek, çalışmanın kapsadığı 1870-1914 aralığında Alman sosyal bilim ortamına hakim konumda olmuş, bu dönemin yöntem tartışmalarında aktif ve merkezî bir rol oynamıştır. Sosyal bilimlerin isimlendirme ve tasnifi, pozitivizm ve organizmacılık, tarihte bilimsellik, doğalcılık (yöntem tekliği-ikiliği) ve bilimsel araştırmanın değer yargısından bağımsızlığı gibi problematikler 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Droysen, Lamprecht, Schmoller, Menger, Dilthey, Windelband ve Rickert gibi tarihçi, millî iktisatçı ve filozofların yanı sıra Schäffle, Gumplowicz, Tönnies, Simmel ve Weber gibi `sosyolog`lar tarafından yoğun bir şekilde tartışılmıştır. TÜBİTAK 2214/A Araştırma Burs Programı ve İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından (Proje Numarası: 50641) desteklenen bu tez, anılan yöntem tartışmalarını `sosyolojinin sosyolojisi` sahasındaki birikimden faydalanarak sosyolojik bir perspektifle ele almaya çalışmakta; Tönnies, Simmel ve Weber üzerinden ilk dönem Alman sosyolojisinin, içinden çıktığı tarihselci sosyal bilim geleneğiyle ilişkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır.Anahtar Kelimeler: Alman Sosyolojisi, Yöntembilim, Yöntem Tartışmaları,Tarihselci Gelenek, Adcılık, Yorumlayıcı Sosyoloji

Based on methodological debates aroused in the field of social sciences in the foundation period of German sociology, this study explores how sociology roots in the historicist tradition. The historicist tradition formed itself in late 18th century Germany adopting some premises of romantic school and opoosing speculative philosophies of history, and developed as a product of the project called `science of humanity` which grounded on ampiricism againts rationalism, and on nominalism against realism. With developments such as rise of positivism and materialism in 1850s, and of pessimism and Neo-Kantianism beginning from 1860s, it became more refined and formulated. Thus this tradition has dominated the German social scientific environment in the 1870-1914 period which constitutes the scope of this study, and played an active and central role in methodological discussions of this period. Problematics such as naming and classification of social sciences, positivism and organicism, scientificness in the disipline of history, naturalism (methodological monism and dualism) and value-freedom of scientific research have been discussed intensely since the second half of 19th century by early `sociologists` such as Schäffle, Gumplowicz, Tönnies, Simmel and Weber, in addition to historians, political economists and philosophers such as Droysen, Lamprecht, Schmoller, Menger, Dilthey, Windelband and Rickert. This thesis which has been supported by TUBITAK 2214/A Research Fellowship Programme and Scientific Research Projects Coordination Unit of Istanbul University (Project Number: 50641) analyzes the mentioned methodological debates from a sociological point of view using the literature accumulated in the field of `sociology of sociology`, and based on Tönnies, Simmel and Weber, tries to figure out the relationship between early German sociology and the historicist tradition in German social sciences which it stems from.Keywords: German Sociology, Methodology, Methodological Debates, Historicist Tradition, Nominalism, Interpretive Sociology