Çağatayca Mevahib-i Aliyye (Tefsir-i Hüseynî) tercümesi (183b – 308b giriş-gramer-metin-dizin)

Abstract

Tam adı El-Mevahibü'l-Aliyye Fî Tefsîri'l-Kelami'r-Rabbaniyye olan, daha çok Mevahib-i Aliyye ve Tefsir-i Hüseynî isimleriyle tanınan eser XV. yüzyılın sonunda Hüseyin Vaiz Kaşifî tarafından Farsça olarak kaleme alınmıştır. Hüseyin Vaiz Kaşifî, diğer bazı eserleri gibi Mevahib-i Aliyye tefsirini de Doğu edebiyatının en önemli şahsiyetlerinden biri olan Ali Şir Nevaî'ye ithaf etmiştir. Eser XVI. yüzyılın ortasında Çağatay Türkçesine bilinmeyen bir mütercim tarafından çevrilmiştir.Çalışmamızda, öncelikle Topkapı Sarayı Müzesi ve Konya Karatay Yusuf Ağa Kütüphanesinde olmak üzere iki nüshası bilinen ve Çağatayca Kur'an Tefsiri olarak adlandırılan eserin Farsça yazılan Mevahib-i Aliyye'nin tercümesi olduğu tespit edilmiştir. Bunun üzerine Çağatayca ve Farsça tefsirin karşılaştırması yapılmış, Mevahib-i Aliyye tercümesinin nüsha araştırması yapılarak eserin üçüncü bir nüshası olduğu belirlenmiştir. Daha sonra en eski ve tam bir nüsha olan Topkapı nüshasının 183b – 308b sayfalarında yer alan Tevbe, Yunus, Hud, Yusuf, Rad, İbrahim, Hicr, Nahl, İsra ve Kehf surelerinin transkripsiyonu hazırlanmış, metnin yazım, dil ve yapı özellikleri tespit edilmiş ve alfabetik esaslı gramatikal dizin ile metnin söz varlığı ortaya konulmuştur. Ayrıca metinde geçen kişi adları, yer adları, eser adları ve etnik adların dizini hazırlanmıştır. Bütün bu çalışmaların ışığında Çağatayca Mevahib-i Aliyye tercümesinin, dönemin söz varlığı, dil yapısı, anlam bilimi açısından son derece önemli bir kaynak olduğu ortaya konulmuştur.Anahtar kelimeler: Çağatay Türkçesi, Tefsir-i Hüseynî, Mevahib-i Aliyye, Hüseyin Vaiz Kaşifî, Kur'an-ı Kerim, Tefsir, Tercüme

The work of which full name is Al-Mavahibu'l-Aliyya Fi Tafsiri'l-Kalami'r-Rabbaniyya and well-known with names of Mavahib-i Aliyya and Tafsir-i Husayni, was written in Persian by Husayn Vaiz Kashifi lately XVth century. Husayn Vaiz Kashifi, as he did some of his other works, dedicated the tafsir of Mavahib-i Aliyya to Ali Shir Navai, one of the most important personalities of the Eastern literature. Mavahib-i Aliyya was translated into Chagatai Turkic in the middle of the XVIth century by an unknown translator.Firstly it was detected in this thesis the work which is well known as Chagatai Koran Tafsir and has two copies in Topkapi Palace Museum and Konya Karatay Yusuf Aga Library, is actually a translation of the work Mavahib-i Aliyya written in Persian. Moreover Chagatai and Persian tafsir were compared to each other, and the third copy of Mavahib-i Aliyya was identified after the research of copies of Mavahib-i Aliyya. Subsequently the transcription of suras Tavba, Yunus, Hud, Yusuf, Rad, Ibrahim, Hijr, Nahl, Isra and Kahf on the pages of 183b – 308b of the oldest and a full copy of the work - Topkapi copy - was prepared. The orthographical and grammatical features of the text were determined and the vocabulary of the text was revealed by stating its alphabetical grammatical index. Additionally the index of person names, place names, work titles, ethnonyms in the text was prepared. In consideration of all this studies it was demonstrated that Chagatai translation of Mavahib-i Aliyya has important place as a resource in terms of representing the vocabulary, language structure and semantics of the period it was written in.Keywords: Chagatai Turkic, Tafsir-i Husayni, Mavahib-i Aliyya, Husayn Vaiz Kashifi, Koran, Tafsir, Translation