Sorumluluk muhasebesi ve transfer fiyatlandırması – bir araştırma

Abstract

İşletmeler, büyüdükçe, amaçlarına ulaşmak için, bölümlere ayrılır ve uzmanlaşır. Bölümler arası ticari işlemler, transfer fiyatlandırmasının konusunu teşkil etmektedir. Transfer fiyatlandırmasının amaç ve yöntemleri, yönetim muhasebesi ve vergi amaçlı muhasebe yönünden, benzerlikler ve farklılıklar göstermektedir. Transfer fiyatlandırması yöntemleri, maliyet temelli yöntemler ve piyasa temelli yöntemler olarak iki ana gruba ayrılmakla beraber, karşılaştırılabilir fiyat yöntemi, maliyet artı yöntemi, yeniden satış fiyatı yöntemi, kâr bölüşüm yöntemi, işleme dayalı net kâr marjı yöntemi en çok kullanılan transfer fiyatlandırması yöntemleridir. Transfer fiyatlandırması yapan işletmelerde yapılan araştırmada, işletmelerin beyanlarına göre, yukarıda sıralanan beş yöntem Türkiye'de kullanılmaktadır. Bu tezde, transfer fiyatlandırmasına etki eden faktörlerin neler olabileceği tartışılmış ve araştırılmıştır. İşletmenin işlemde alım tarafında mı satım tarafında mı olduğu, işletmenin büyüklüğü, işletmenin ortaklık yapısının nasıl olduğu ve işleme konu malın standart veya farklılaştırılmış mal olup olmadığı, incelenen faktörler arasındadır. İşletmenin seçtiği transfer fiyatlandırması yönteminin, işletmenin kârlılığı üzerinde etkili olup olmadığı da ayrıca araştırılmaktadır. Araştırmada, yabancı ortaklı işletmelerin, yabancı ortağı olmayan işletmelere kıyasla, yöntem seçiminde farklı davrandıkları görülmüştür. İşleme konu malın niteliği de transfer fiyatlandırması yöntem seçimini etkilemektedir. Diğer taraftan işletmenin büyük ya da küçük olması ile transfer fiyatlandırması yöntem seçimi arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. İşletmenin seçtiği transfer fiyatlandırması yöntemi ile kârlılığı arasında da anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.

Companies, while growing, to meet their ends, split into departments and specialise. Trade among these departments is subject to transfer pricing. Transfer pricing goals and methods show similarities and differences between managerial accounting and tax oriented accounting. Although transfer pricing methods are divided into two main categrories which is called cost based methods and market based methods; the most used methods are, comparable uncontrolled price method, cost plus method, resale price method, transactional profit split method and transactional net margin method.According to returns of the companies all of the above mentioned five methods are being used in Turkey. In this dissertation, factors, that may be affecting transfer pricing methods, are being discussed and a research has been conducted. These factors are, the company's being buyer or seller in the transaction, the size of the company, the shareholding structure of the company and the type of the merchandise being transfered, ie. homogeneous or differentiated merchandise. Moreover it is being inquired, if the method that corporation selected has any effect on profits of the corporation. In the research it was seen that companies with a foreign partner act differently than companies without a foreign partner at selecting a transfer pricing method. The attribute of the merchandise in the transaction affects the transfer pricing method. On the contrary, a relation between the company's size and selection of the transfer pricing method has not been observed. Also no relation between the transfer pricing method selected and the profits of the company has been observed.