Tecrîdü`l-Akâid geleneğinde Umûr-ı âmme sorunu

Abstract

Mevcut olmak bakımından mevcuda ilişen zâtî arazlar olarak Fârâbî'den (v. 339/950) başlayarak İslam felsefesinin geç dönemlerine kadar inceleme konusu yapılan kavramlar, Râzî (v. 606/1210) ve sonrası dönemde umûr-ı âmme şeklinde terimleştirilmiş ve sonrasında Tecrîd başta olmak üzere gelenek tesis edici metinlerin açımlanmaları sırasında bir sorun olarak ortaya çıkmıştır.Kâtibî (v. 675/1276) ile birlikte umûr-ı âmmeyi tanımlama girişimleri Isfahânî (v. 749/1349) ile birlikte Tecrîd geleneğine dâhil olmuş ve Cürcânî (v. 816/1413), Devvânî (v. 908/1502), Hatîbzâde (v. 901/1496) gibi isimlerin mâhiyet ve kapsamına yönelik açılımları ile gelen katkılarıyla önemli bir felsefî tartışmaya bürünmüştür. Umûr-ı âmme sorununun hazırlayıcı unsurları, metafiziğin diğer meseleleri arasındaki konumu, tanımlanması, kapsamında bulunan kavramlar, metafiziğin ve kelâmın mevzûu ile ilişkisi, temel nitelikleri gibi konular etrafında dönen tartışma ilerleyen zamanla daha da genişlemiş ve nihayet Osmanlı döneminde hakkında müstakil risâlelerin kaleme alındığı bir alana dönüşmüştür.Bu çalışma, yukarıda zikredilen hususların Tecrîd geleneğini merkeze alarak felsefî manada analizine yönelmektedir. Böylece müteahhirûn dönem felsefe birikiminin önemli ürünlerinden birinin açığa çıkarılması amaçlanmaktadır.

The essential attributes of `being qua being` as a subject-matter of metaphysics were well known in the time of al-Fārābī (d. 339/950). al-Rāzī (d. 606/1210) conceptualized them as `al-umūr al-āmmah`. Philosophical texts such as Tajrīd became areas for identifying the definition and contents of 'al-umūr al- āmmāh'.Historically Kātibī (d. 675/1276) was the first philosopher who tried to define and determine the meanings of al-umūr al-āmmah to those `common things to both Necessary existent and possible existents`. In the tradition of commentaries on the Tajrīd, Shams al-Dīn al-Isfahānī was first who discussed the problem without going into details. After him, philosophers such as Jurjānī (d. 816/1413), Dawwānī (d. 908/1502), Khatibzādah (d. 901/1496) continued to discuss the problem of al-umūr al-āmmah in detail, focusing on the following issues: Status of al-umūr al-āmmah within metaphysical problems, alternative definitions of them, identifying their contents, the relation between the subject-matter of metaphysics and kalām and al-umûr al-âmmah, and their main properties. The discussion developed over time until special texts devoted only to the problem were written by the philosophers.This dissertation aims to study the problems mentioned above with a special reference to Tajrīd, its commentary and glossary tradition, and explore the philosophical dimensions of the problem of al-umūr al-āmmah.