Yataklı sağlık kuruluşlarında çocuk ile ilgili sağlık hizmetlerinin çocuk hakları sözleşmesine uygunluğunun ve sağlık profesyonellerinin çocuk hakları konusundaki farkındalık ve tutumlarının değerlendirilmesi

Abstract

Çocuk hakları sözleşmesi (ÇHS) çocukların fiziksel, mental, sosyal, ahlaki ve ruhsal gelişimlerine cevap verebilmek amacına yönelik bir sözleşmedir. Araştırma Kırıkkale il merkezinde bulunan yataklı sağlık kuruluşlarında çocuk ile ilgili sağlık hizmetlerinin ÇHS'ne uygunluğunu, sağlık profesyonellerinin çocuk hakları ve ÇHS ile ilgili bilgi düzeylerini, mesleki uygulamaları sırasında çocuk hakları konusundaki farkındalık ve tutumlarının değerlendirilmesi ve sağlık profesyonellerine çocuk hakları ile ilgili eğitim verilmesinin gerekliliğinin ortaya konulması amacı ile planlanmıştır.Araştırma tanımlayıcı, gözlemsel ve anket tipi bir çalışmadır. Mayıs 2010-Mayıs 2012 tarihleri arasında Kırıkkale il merkezinde yer alan ikinci ve üçüncü basamak tedavi kurumları olan Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi (KÜTFH), Kırıkkale Hacı Hidayet Doğruer Devlet Hastanesi (KDH) ve Kırıkkale Yüksek İhtisas Hastanesi'nde (KYİH) yapılmıştır Araştırma grubu; 10 hastane yöneticisi, 300 sağlık profesyoneli ve 24 KÜTF 6. Sınıf öğrencisi (intern doktor) olmak üzere toplam 335 kişiden oluşmaktadır.Araştırma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde hastanelerinin ÇHS ve çocuk hakları ile ilgili uygulamaları ve eksiklikleri hastane yöneticileri ile görüşülerek saptanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde sağlık profesyonellerinin ÇHS ile ilgili bilgi ve tutumlarının kendileri tarafından değerlendirilmesi ve ?Sağlık Profesyoneli Çocuk Hakları Tutum Ölçeği'' ile mesleki uygulamaları sırasında çocuk hakları ile ilgili tutumları belirlenmeye çalışılmış ve bu amaçla uygulanmıştır. `'Sağlık Profesyoneli Çocuk Hakları Tutum Ölçeği'' Yurtseven'in Ebeveyn Çocuk Hakları Tutum Ölçeği'nden uyarlanarak hazırlanmış, yeni ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik analizleri yapılmıştır. Çalışmanın son aşamasında ise ÇHS ile ilgili eğitimin sağlık profesyonellerinin tutumlarını olumlu etkileyeceğini ve bu alandaki eksikliklerin giderilmesinde eğitimin asıl belirleyici faktör olduğunu ortaya koymak amaçlanmıştır. KÜTF 6. Sınıf 24 öğrenci iki gruba ayrılmış, birinci gruba bu konuda eğitim verilmiş, ikinci gruba ise eğitim verilmeyerek çocuk hasta ile ilgili uygulamaları K.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü öğrencileri arasından seçilen gönüllü gözlemciler tarafından kaydedilmiştir.Araştırmanın ilk bölümünde; Hastane yöneticileri ile yapılan görüşmeler sonrası Kırıkkale il merkezindeki kamu hastanelerinin çocuk dostu hastane şartnamesi koşullarına uygunluk durumları değerlendirilmiş; 39 maddenin 13'ünün hastanelerin hiçbirisi tarafından karşılanmadığı, kalan 26 maddenin de karşılanma durumunun hastaneler arasında değişkenlik gösterdiği saptanmıştır. Hastaneler ayrı ayrı değerlendirildiğinde KÜTFH'de 19, KDH'nde 20, KYİH'nde 22 maddenin karşılanmadığı belirlenmiştir.Araştırmanın ikinci bölümünde görüşülen 300 sağlık profesyonelinin %35.3'ü erkek, %64.7'si kadındı ve %53.3'ü üçüncü basamak olarak kabul edilen KÜTFH'de %46.7'si ise ikinci basamak sağlık kuruluşlarında (Kırıkkale Devlet Hastanesi, Kırıkkale Yüksek İhtisas Hastanesi) görev yapmaktaydı. Araştırma grubunun yaş ortalaması 31.63±6,29 yıl idi. %42'si hekim, %40'ı hemşire ve %18'i ise diğer sağlık çalışanı olup, %57'si çocuk sahibi iken %43'ünün çocuğu yoktu. Sağlık profesyonellerinin %63'ü ÇHS'ni duyduğunu ifade etmiş, `'ülkemiz ÇHS'ni imzaladı mı? sorusuna %41.1'i evet yanıtı vermiştir. Meslek gruplarına göre sözleşmedeki en önemli ilke tanımlaması farklılık göstermektedir. Hekimlerin %36,1'i hayatta kalmayı en önemli hak olarak görürken, hemşirelerin %41'i zararlı etkiden, istismardan ve sömürüden korunma hakkının daha önemli olduğunu belirtmiş ve diğer sağlık çalışanlarının ise %32,6'sı hiç bir hak diğerinden daha önemli değil diyerek doğru yanıtı vermiştir. Bu dört soruya verilen yanıtlar baz alınarak oluşturulan bilgi puanları ile cinsiyet, yaş, meslek grubu, mesleki deneyim, çocuk sahibi olma durumu değişkenleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (p>0,05). Çocukluğunda kendisinin ve şimdi çocuklarının sağlık hizmetlerinden yararlanmaları sırasında hak ihlaline uğradıklarını düşünen sağlık personellerinin bilgi puan düzeylerinin ise istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptanmıştır.Sağlık profesyonellerinin %81,1'i sağlık çalışanlarının çocuk hakları konusunda aktif rol alması gerektiğini, %71,7'si Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin uygulanmasında sağlık çalışanının katkısı olmalısı gerektiğini düşünmekte olup, %69'u kendi çalışma programını düzenlerken çocuk haklarını gözettiğini ifade etmiştir.Çalışmanın üçüncü aşamasında Sağlık Profesyoneli Çocuk Hakları Tutum Ölçeği (SPÇHTÖ) uygulandı. Çalışma grubunun SPÇHTÖ `'Devlet Güvencesi ve Desteği'', ''Bakım ve Korunma'' ve Kendi Kendine Karar Verme'' alt boyutlarından aldıkları puanlarının ortalaması sırasıyla; (4,68 0,35), (4,34 0,354) ve (4,63 0,29) idi.Çocuk hakları savunuculuğunda kendilerini yeterli gören sağlık profesyonellerinin SPÇHTÖ tüm alt boyutlarındaki puanları, yeterli görmeyenlere göre anlamlı olarak yüksek saptandı. ÇHS ile ilgili bilgi düzeyleri iyi olarak saptanan sağlık profesyonellerinin ise kötü olanlara göre SPÇHTÖ `'Devlet Güvencesi ve Desteği'' alt boyutundaki puanları istatistiksel olarak anlamlı yüksek iken diğer alt boyutlarda gruplar arası fark saptanmadı.Çalışmanın dördüncü aşamasında; araştırmaya dahil edilen 24 intern doktorun 14'üne ÇHS ile ilgili eğitim verilirken 10'una verilmemiştir. Araştırmanın son aşamasından elde edilen sonuçlara göre eğitim almış intern doktorların tümünün eğitim almamış gruba göre muayene ve tedavi uygulamaları sırasında çocuklara daha anlayışlı ve nezaketli davranmakta olduğu, muayene ve girişim öncesi çocuklara kendi yaş, gelişim düzeyi ve anlayışlarına uygun bir şekilde bilgilendirme yapmaya dikkat ettiği ve zaman ayırdığı ve çocuklarında mahremiyet hakkı olduğunun farkında olduğu görülmüştür.Bu sonuçlar hastaneler bazında değerlendirildiğinde; ilimizdeki kamu hastanelerinin çocuk hakları ile ilgili uygulamalar konusunda yetersiz olduğunu ve daha bu alanda yapılması gereken çok şey olduğunu düşündürmektedir.Anahtar Kelimeler:Çocuk, Çocuk Hakları Sözleşmesi, Çocuk Dostu Hastane, Sağlık Profesyoneli, Çocuk Hakları Eğitimi.

The Children's Rights Convention (CRC) aims to account for childrens physical, mental, social, moral and spiritual needs. The study was performed in hospitals in kırıkkale province to check the appropriateness of healthcare according to CRC; evaluate the knowledge level of healthcare specialists and their day-to-day professional attitude and awareness to children's rights. Also, to ascertain if there is any training needed on this matter.The study is a descriptive, observational and survey type study. It was done between May 2010 and May 2012, in Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi (KÜTFH), Kırıkkale Hacı Hidayet Doğruer Hospital (KDH) and Kırıkkale Hospital (KYİH) which are 2nd and 3rd grade healthcare centers. The study group consisted of 335 people, of which 300 were healthcare professionals, 10 were hospital administratives and 24 were 6th grade medicine faculty students (intern doctors).The study consists of four parts. The first part was to assess the accordance of healthcare to CRC and check for deficiencies, this part was discussed with hospital administratives. The second part was a survey aiming to evaluate healthcare professionals' level of knowledge on CRC. Healthcare professionals were asked to evaluate their own levels of knowledge and were then scaled on the ?Healthcare Professional Childrens Rights Attitude Scale? according to their professional practices. This scale was derived from Yurtseven's ?Parent-Child Rights Attitude Scale? and was tested for validity and safety. The last part of the study was commited to the importance of education on CRC, the benefits that would be gained from this education and to underline that education is the most important factor in overcoming problems on this issue. For this goal, 24 intern doctor students were divided in to two groups, one group was instructed in childrens rights while the other group was not. Then, the knowledge of these groups were evaluated by volunteer students from KU Department of Child Development.In the first part of the study, hospital administrators were interviewed to assess if they were applying to the Child Friendly Hospital Specifications. According to these interviews it was found that 13 of 39 articles stated in the specifications were not met by any hospital. The appliance to the remaining 26 articles were different from each other. When the hospitals were evaluated separately; KUTFH, KDH and KYİH did not meet 19, 20 and 22 articles respectively.300 health professionals were interviewed in the second part of the study. 35.3% were male, 64.7% were female, %53.3 percent worked in a third tier (KÜTFH), 46.7% worked in a second tier (KDH and KYİH) public health hospital. The mean age of the study group was 31.63+-6.29 years. 42% were doctors, 40% were nurses and 18% was other health professionals. 57% had children while 43% did not. 63% of health professionals stated that they had heard of the CRC, 41.1% said ?yes? to the question ?Has our country signed the CRC??. 41% of doctors thought ?the right to live? as the most important article, 41% of nurses thought ?protection from exploitation and harmful effects? as the most important article, while 32.6% other professionals thought that ?none of the articles are above another?, which was the right answer. After analyzing these questions and the answers given, none of the following factors such as age, sex, occupation, occupational experience, having or not having children had any statistical effect on the outcome(p>0.05). However, the knowledge points of participants who thought their health rights or their childrens' health rights had been violated, were statistically and significantly higher.81.1% of health professionals stated that health professionals should have an active role on children rights, 71.7% thought that health professionals should assist in the practice of children rights and 69% declared that they adhered to childrens rights when arranging their programs.In the third part of the study, Health Professionals' Children Rights Attitude Scale (HPCRAS) was applied. The mean scores achieved on subheadings ?Government Assurance and Support?, ?Care and Protection? and ?Decision Making? were (4.68 0.35), (4.34 0.354) and (4.63 0.29) respectively.The knowledge points of participants who saw themselves adequate on children rights were statistically better than participants who did not see themselves adequate. The health professionals who were found to have better knowledge on child rights achieved statistically significant higher points on ?Government Assurance and Support? subheading, there was no difference on the other subheadings.In the fourth part of the study, the 24 intern doctors were divided in to two groups. Training was given to one of these groups which consisted of 14 participants. The other 10 were not given any kind of training. During this stage of the study, it was observed that all interns who had been given training were more tolerant and polite in their clinical examinations and treatment practices. They; explained what they would be doing to the children -in a language appropriate for their age-, were aware that those children had privacy rights too and respected them.When the data recorded in this study is examined as a whole, it can be thought that our province is inadequate in terms of children rights and there is a lot to be done on this matter.Key Words: Child, Convention of Childrens Rights, Child-Friendly Hospitals, Health Professional, Childrens' Rights Trainin