Arazi toplulaştırma çalışmalarında kullanılabilir niceliksel yeni bir arazi değerlendirme yönteminin geliştirilmesi üzerine araştırmalar

Abstract

Bu çalışmada, FAO (1977) ve ŞENOL (1981) tarafın dan ilke ve taslak şeklinde önerilen yeni bir niceliksel arazi değerlendirme yöntemi, gerekli değişiklik ve düzenle meler yapıldıktan sonra geliştirilerek pratikte kullanıla bilir duruma getirilmiş ve örnek bölge olarak seçilen Ada- na-Ceyhan ilçesine bağlı Hamdilli köyünde uygulanmıştır. Değerlendirme, çalışma alanında halihazırda uygu lanmakta olan ve çiftçilerle yapılan anket çalışmaları so nucunda tanımlanan Arazi Kullanım Türlerine göre yapılmış tır. Arazi karakteristikleri ile arazi kullanım türlerinin arazi isteklerinin karşılaştırılmasıyla yapılan fiziksel değerlendirme sonuçlarını birbirleriyle karşılaştırılabilir duruma getirmek için Arazi Kullanım Türlerinin kârlılık en deksleri kullanılmıştır. Kârlılık endeksinin hesaplanışın da, parsellerin ayrı ayrı değerlendirilmesinde, ideal ara zi kullanım planının hazırlanmasında ve son olarak parselin değerini yansıtan Oransal Parsel Endeksinin hesaplanmasın da yukarda adı geçen yöntemde değişiklik yapılması gerekli görülmüştür. Çiftçilerin arazileri mülkiyetinde bulundurduğu parselin sınırlarına göre işlediği savından gidilerek, ilk defa bu çalışmada her parsel dikkate alınan arazi kullanım türleri için ayrı ayrı değerlendirilmiş ve parseller için ideal arazi kullanım planı hazırlanmıştır. Böylece, parse lin konumu, şekli, büyüklüğü gibi karakteristiklerinin her bir arazi kullanım türüne göre ayrı ayrı değerlendirilmesi de mümkün olmuştur. Çalışma alanında yer alan 254 adet parsel için hesaplanan ve 1.0000 ile 0.0000 arasında değerler olan Oransal Parsel Endeksleri (OPE), daha çok parselin üzerin de yer aldığı toprakların içerdiği üretimi sınırlayıcı faktörlerin şiddetini yansıtmaktadır.Parselin üzerinde- 109 - bulunduğu toprakların içerdiği sınırlayıcı faktörlerin sa yısı ve şiddeti arttıkça Oransal Parsel Endeksi 0.0000'a yakın, azaldıkça 1.0000 yakın çıkmıştır. Nitekim, Oransal Parsel Endeksi 1.0000 olan parsel, çalışma alanının bitki yetiştiriciliği açısından en iyi özelliklere sahip toprak ları üzerinde yer almaktadır. Aşırı eğim, toprak sığlığı, drenaj ve tuzluluk gibi üretimi sınırlayıcı faktörler Oran sal Parsel Endekslerini düşük çıkmasına neden olmuştur. Parselin konumu, büyüklüğü ve şekli gibi karakteristikler ise çalışma alanında OPE'sini % 5 dolayında etkilemiştir. Parseller için hesaplanan Oransal Parsel Endeks lerinin ülkemizde arazi toplulaştırma çalışmalarında kulla nılmakta olan Storie Arazi Dereceleme yöntemi ile de kar şılaştırılması yapılmıştır. Bu amaçla seçilen parsellerin, Storie endeksleri ile oransal parsel endeksleri arasında genel bir uyum bulunmasına karşılık, çoğu parsellerde bu endeksler değişen oranda farklı bulunmuştur. Bu fark, top rak derinliği 50-90 cm veya yüzey toprağının tekstürü kil olan topraklar üzerinde yer alan parsellerde en fazla bu lunmuştur. Sonuçta Storie arazi dereceleme yönteminin özel likle sulu tarıma uygun alanlarda hatalı sonuçlar verdiği saptanmıştır. Her parsel için oransal parsel endeksinin hesap lanması için, çok sayıda verinin değerlendirmeye alınması ve üzerinde yöntemin gerektirdiği işlemlerin yapılması an cak bilgisayar kullanarak mümkün olmuştur. Ayrıca yöntemde toprak etüd ve haritalama çalışmaları yanısıra agronomik ve ekonomik analizlerin gerekli oluşu nedeniyle, çalışma nın adı geçen konularda uzmanlaşmış kişilerden oluşan bir ekip tarafından yürütülmesinin daha sağlıklı sonuçlar ve receği sonucuna varılmıştır. Bu çalışmada geliştirilen yöntem, arazi toplulaş-- 110 - tırma çalışmalarının gerek kamulaştırma işlemlerinde gerek se arazilerin geri dağıtımında kullanılabilcek nitelikte dir. Bunun yanısıra yöntemde elde edilen ara sonuçlar, ay rıntılı arazi değerlendirme ve arazi kullanım planlaması çalışmalarında çeşitli amaçlarla kullanılabilir. Temelde FAO (1977) tarafından verilen ilkelere dayanan bu yeni yön temin ülkemizin çeşitli yörelerinde yeteri kadar denendik ten sonra kullanılması yerinde olacaktır. A STUDY ON A NEW QUANTITATIVE LAND EVALUATION SYSTEM USABLE IN LAND CONSOLIDATION PROJECTS SUMMARY In this study anew quantitative land evaluation system is developed by appling the model, approached by ŞENOL (1981) on the basis of the principles of the Framework for Land Evaluation (FAO, 1977), and it is tested in the village of Hamdilli (Adana-Ceyhan), chosen as a pilot area. The land evaluation system developed in this study refers to the current suitabilitiy, It is only applicable for monoclimatic areas, unless some required modifications are made. Evaluation is made according to the present land utilization types prevailing in the study area, which are defined by the agricultural census. The profitability inde xes of the defined land utilization types are used to com pare the results to physical evaluation, which are the in terpretations of land characteristics in light of the re quirements of land utilization types. Some necessary modi fications are made above mentioned model system. These are calculation of the profitability index, individual evaluation of the parcels according to the land utilize-

In this study anew quantitative land evaluation system is developed by appling the model, approached by ŞENOL (1981) on the basis of the principles of the Framework for Land Evaluation (FAO, 1977), and it is tested in the village of Hamdilli (Adana-Ceyhan), chosen as a pilot area. The land evaluation system developed in this study refers to the current suitabilitiy, It is only applicable for monoclimatic areas, unless some required modifications are made. Evaluation is made according to the present land utilization types prevailing in the study area, which are defined by the agricultural census. The profitability inde xes of the defined land utilization types are used to com pare the results to physical evaluation, which are the in terpretations of land characteristics in light of the re quirements of land utilization types. Some necessary modi fications are made above mentioned model system. These are calculation of the profitability index, individual evaluation of the parcels according to the land utilize-- tion types and calculation of the Proportional Parcel Index (OPE). Land owners cultivate their land due to the parcel boundaries, instead of land mapping unit boundaries. From this point of view, the ideal land use plans are prepared for induvidual parcels. Thus, it could be possible to take into account the shape, size, and the location of parcels for each land utilization type. The Proportional Parcel Indexes (OPE) calculated for 254 parcels in the study area, take the values between 0.0000 and 1.0000. Its magnitude reflects especially the degree of limiting effects of soil properties. When the number and degree of limiting soil properties increase, the OPE of parcels comes close to 0.0000. The parcels on the best soil of the study area for agricultural production have OPE values that are close to 1.0000. Steep slope, shallow soil depth, poor drainage and salinity caused the decrease of the OPEs of parcels. Characteristics such as the location, the size and shape of the parcels have effec ted by 5 % of the OPEs of the study area. The results of the Storie land rating system used in our country for land consolidation, were compared with the OPEs. Parcels chosen for this purpose showed a general accordance between their respective OPEs and Storie Indexes, still in the majority of the parcels these indexes were found to be different. These differences were maximum at parcels with soil depth of 50-90 cm or at parcels with clayey surface soil. As a consequence, it was found that the Storie land rating system has proved to be erroneous in the areas suitable for irrigated agriculture. The calculation of OPEs of each parcel necessitated in corporation of enormous data which results to the üna- voidiable usage of a computer for the application of the method. On the other hand, agronomic and economical analy- ses used in the method have shown that similar work in the future shoud be undertaken by a team consisting of at least an agronomist, an economist and a soil surveyor. The method developed in this study could be used for land rating in the restructuring and exchange of par cels in land consolidation projects. At the same time, the intermediate results obtained with this method would be usable for various purposes in detailed land evaluation and land use plannig studies. Finally, this new metod based on the main principles of the FAO (1977) Framework for Land Evaluation, should be used in various districts of Turkey for sufficient trials before making general use of it.