Akhisar-Gölmarmara-Gördes-Sındırgı arasının jeolojisi

Abstract

-Ill- ÖZET Menderes masifi ila İzmir-Ankara zonu sınırındaki Mesozoyik kayalarının stra tigrafi ve yapısal konumlarına ilişkin sorunların çözümünü amaçlayan bu çalışma, ' masifin KB sında, AkMaar dolaylarında yapılmıştır. İnceleme alanında temeli oluşturan birim, Menderes masifi örtü şistlerinin üst seviyelerine karşılık gelen K e ç i d a ğ ı gurubu dur. Alpin öncesi dönemlerde, yeşil şist fasiyesinin düşük ve orta sıcaklık koşullarında (B.1.1 ve B.1.2) melıamorfizma geçirmiş birim, pelitik-psaamitik şist ve mermer ardalanmasın- dan oluşmuştur, üst seviyelerinde, düşük dereceli metamorfizme etkileri taşıyan metaultramafik kayalar içeren Keçidağı gurubu, üzerine gelen ve kristalize kireç- taşlarından (mermer) oluşan Akpınar formasyonu ile yanal ve dü şey geçişlidir. İnceleme alanının KD sunda yüzeylenen ve QBkseki for masyonu adı verilen metamorfik birim ise, bu metamorfitlerden bağımsızdır. Yine Alpin öncesi bir dönemde, yeşil şist fasiyesinin en düşük dereceli alt fasi- yesinde (B.1.1) metamorfizme geçirmiş, ince kireçtaşı ve tanınamayan metavolkanit mercekleri içeren kırıntılı kayaları kapsayan Gökseki formasyonu, kuvvetli yapı sal deformasyonların izlerini taşır. Pemo-Karbonifar öncesi? yaşında olan bu me tamorf itleri açısal diskordansla örten Mesozoyik kayabirimlerinin tabanında, metamorfik kaya çakılları içeren kı rıntılılar yer alır. ' Mesozoyik kayalarının gözlenebilen en alt seviyesi, çakıltaşı, kumtaşı silt- taşı, kiltaşı ve dolomitize kireçtaşı meroeklerinden oluşan, Orta îriyaa yaşında ki Çömlekçi formasyonu dur. Duraylı ve sığ bir deniş ortamında çökelmiş olan Çömlekçi formasyonu, üste doğru, yine duraylı şelf alanında çökel miş, Orta-öflt îrtyas (Anisiyen-Ioriyen) yaşlı, gri renkli dolomitize ve süt beyaz, renkli kristalize kireçtaşlarınm oluşturduğu Gökbel formasyonu na geçer. Noriyen sonu-Reslyen başında gelişen bir regresyonla, bir tarafta kireçtaşı çökelimi sürerken, diğer tarafta Gökbel formasyonunu örten kırıntılılar birikmiş tir. Böylece, îıiyae'ı temsil eden iki fasiyesten, Gökbel formasyonu İle geçişli olan karbonat fasiyesi, Kocakır- formasyonu nuı regressif kırın tılılar ise, Hasköy formasyonu nu oluşturmuştur. Alttan üste doğru belirgin derecelenme gösteren çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve kireçtaşı merceklerinin ardalanmasından oluşan Hasköy formasyonu, tabana yakın seviyede asitik volkanik kaya (riyolit) mercekleri de bulundurur. Kuvvetli diyajenez ve dinamik metamorfizme etkileri taşıyan bu kırıntılı sığ sahil çökelleri, KD da, Gökseki formasyonu üzerine transgressiftir. Düşey ve yanal geçişli olarak Hasköy formasyonu üzerine gelen Görene z kire ç taş ı, sığ deniz karbonatlarından oluşmuş bir birimdir. Liyas-Maest- rihtiyen sonu arasındaki kesiksiz bir istifi kapsayan bu kireçtaşı üzerinde, fliş fasiyesindeki Ulupınar formasyonu bulunur. Değişik yaşlarda kireçtaşı blokları içeren, üst Kretaae yaşlı bu türbiditik istif, yine üst kreta se yaşındaki okyanus çökellerinin oluşturduğu Eydemirçay formas yonu ile örtülür. Bu birim, okyanus çökelieri ile ardalanmalı lav ve tüfltle- rin yanında, bazik-ultramafik kayaları da kapsar ve parçalanmış, tam olmayan, metamorfik ofiyolit tanımına uygun özellikler taşır.-IV- Paleontolojik ve sedimantolojik verilere göre» Görenez kireçtaşınm üstt sevi yeleri ile ayni yaşta (üst Kretase} olan Ulupınafr ve Eydemirçay formasyonları, kı yıdan okyanus alanına doğru sıralanmış, farklı çökelme ortamlarında ve yanal geçiş li olarak çökelmiştir. İnceleme alanının bazı kesimlerinde yer yer korunmuş olan bu birincil ilişkide, Görenez kireçtaşı, Ulupınar formasyonuna} Ulupınar formasyo nu, Eydemirçay formasyonuna geçer. Ancak, üst Kretase sonunda, çökelme havzasının sıkışması sonucu, okyanus sökelleri, okyanus alanındaki daralmayı karşılar şekil de kıvrımlı ve ekaylı bir yapı kazanarak, kıvrım-itki dilimlerine dönüşmüş ve şelf alanında çökelen Görenez kireçtaşı Üzerine sürüklenmiştir, Eydemirçay formasyonu nun bu hareketi, okyanus ile şelf alanı arasında çökelmiş olan Ulupınar formasyo nunu da etkilemiş ve zaman saman itki dilimlerine katılan bu formasyon da, yer yer, Menderes masifinin KB şelfini oluşturan inceleme alanındaki otokton birimler üze rine İtilmiştir. Bu tip birimin sahada gözlenen ilişkileri, itilme sırasındaki ekay lanma ile kontrol edilmiş, alloktonlarla otoktonlar arasına sıkışmış olarak görü len Ulupınar formasyonu, inceleme alanındaki paraotokton konumunu kazanmıştır. Ba kanak yakınında gelişen sürüklenimler, Uç birimin yer yer bir biri üzerine bindir men, ikincil ilişkilerinin kazanılmasının nedeni olmuştur. Geniş anlamda, ofiyolit bindirmesi olarak tanımlanan bu itilmeler, 1st Kreta se sonu ile üst faleoses arasında gerçekleşmiş, Parmo-Karbonifefden itibaren sığ bir körfez olan ye üst Kretase' deki çökmeler sonucu derinleşen Izmir-Ankara zonuı kapanmağa başlamış, Üst faleosea-Orta Eosen (İlerdiyen-LÜtesiyen) yaşındaki kırın tılılar ve kireçtaşlarının oluşturduğu Başlamış formasyonu, ofi- yolitler üzerinde transgressif olarak çökelmiştir. Mtesiyen sonlarına doğru ka- sallaşma eğilimi gösteren sığ deniz, Başlamış formasyonu üzerinde uyumlu, oligoser yaşındaki K uru tul muş formasyonu nun kızıl renkli çakıltaş ı-kum taşı ardalanmasını biriktirmiştir. Oligosen sonu-Miyoseh başı arasında bir aşınma dönemi geçiren inceleme alanı, Miyosen'de, karasal çökellerin birikim alanından. Miyosen öncesi tüm birimler üze rinde açısal diskordanslı olan, Orta Miyosen yaşındaki Korüdağı for masyonu, alüvyai yelpaze ve akarsu ortamlarında birikmiş, düzensiz istiflen men kaba kırıntılılardan oluşmuştur, üst Miyosen e doğru, yapısal çanakların a- karsularla dolması sonucu oluşan tatlı veya acı su göllerinde, akarsu-göl geçiş ortam ve fasiyeslerindeki. kırıntılıları kapsayan Gördesformasyo- n u çökelmiştir. Miyosende, inceleme alanı oldukça etkin düşey hareketlere sahne olmuş, kabu ğun derinliklerine kadar ulaşan faylar, çöküntü^yükselti alanları oluştururken, kırıklar boyunca yükselen` lav ve tüfler, Orta Miyosenden başlayarak, çökelme hav zalarına akmıştır. Başlangıçta çökellerle yanal geçişli olan volkanizma ürünleri, volkanizma hızının çökelme hızını aşması ile, çökeller üzerine yayılarak otları örtmüştür, inceleme alanında, iki dönemde gelişmiş gibi görünen kalk alkalin vol kanizma ürünlerinden, asitik karakterli ilk dönem lav ve tüfleri, K e p e z. d a - ğ ı v o 1 k a n i t 1 e r i ni} daha bazik karakterli olan ikinci dönem lav ve tüfleri, S ıı d' a n v o 1 k ani ti e r i ni oluşturmuştur. Bu volkanitlerden bağımsız gibi görünen ve alkali özellikler taşıyan küçük bir bazalt yüzeylenimi ise, Karataş bazaltı adı ile ayırdedilmiştir. Ktivsteraer öncesi birimler üzerinde yamalar halinde bulunan ve bu günkü ik lim ve morfoloji koşulları altında oluşumlarına devam eden alüvyon, taraşa, yamaç molozu ve birikinti konileri, esas morfolojisini tuvaterner'de kazanmış olan in celeme alanının en genç sökelleridir.