Hekimdağ-Atalantekke-Karadere (Eskişehir) dolayının jeolojisi

Abstract

- 3 - ÖZET Eskişehir il sınırları içerisinde, Eskişehir ilinin kuzeyinde, Sakarya Nehrinin güneyinde, Hekimdağ nahiyesi-Atalantekke-Atalan-Bozkaya 2 (Kozkayı)-Bozdağ-Karadere köyleri ve dolayında yaklaşık 150 km. lik bir alan kaplayan inceleme alanında, en altta iki farklı ortamda iki farklı metamorfizma fazından etkilenmiş olan Karadere metamor fitleri yer almaktadır. Bu metamorf itler, bölgede daha önce çalışan araş tırmacılar tarafından değişik adlarla tanıtılmış, bu çalışmada eski adlamalar benimsenmeyerek, inceleme alanında Karadere köyü dolayında tipik yüzeylemeler sunmasına dayanılarak `KARADERE METAMORFÎTLERÎ` adı verilmiştir. Karadere metamorfitleri üzerinde, tektonik dokanakla öfiyolitik kayaçlar yer almaktadır. Bu öfiyolitik kayaçlar, okyanusal kabuk ve manto parçalarını temsil etmekte, olup, kayaçların düzeni melanj (karmaşık) konumludur. Bu Sayaçlar -için, bölgede daha önceden çalışan araştırma cılardan Şentürk ve Karaköse' (1981) nin `Dağküplü Karmaşığı` adlaması benimsenmiştir. Karadere metamorfitleri, ilk evrede `YEŞİLŞİST FASİYESİ` koşullarında bir metamorfizma geçirmiştir, bu tip bir metamorf izmayı okyanus taba nında geçirmiş olmalıdır.- 4 - Bu metamorf itler ile, üzerinde tektonik dokanakla bulunan Dağküplü karmaşığı arasında kökensel bir ilişki bulunmaktadır. Karadere me tamor fitlerinden derlenen örneklerin petrografik analizleri sonu cunda, bu kayaçların ofiyolitik türevli oldukları belirlenmiştir. Bu metamorfitler^ ikinci evrede `MAVİŞİST FASÎYESÎ` koşullarında bir metamorf izmadan etkilenmişlerdir. Günümüzde, bu tip bir metamorf izmanın oluşumu için gerekli fiziksel şartların (yüksek basınç/düşük sıcaklık), `yitilme zonları`nda. (subduction zones) bulunduğu kabul edilmektedir. c Karadere metamorfitleri üzerinde tektonik dokanakla bulunan Dağküplü karmaşığında, kaya blokları birbiriyle tektonik ilişkilidir. Dağküplü karmaşığının egemen öğesini magmatitler (peridotit, serpantinit, diyabaz, spilit blokları) oluşturmakta ve çökel kaya blokları (rekrista- lize kireçtaşı, kumtaşı, kiltaşı radyolaryalı.-çört.)' miktar olarak çok az bulun maktadır. Bu tip karmaşıkların oluşumunu tektonizmanın dışında bir yolla açıklamak çok güçtür. Gerek Dağküplü karmaşığının bu konumu itibarıyla ve gerekse bu karmaşığın `MAVİŞİST FASİYESİ'nde metamorfizme geçirmiş Karedere metamorfitleriyle olan birlikteliği, bu kayaçların bir yitilme zonunda evrim geçirdiklerini gösterir niteliktedir. Dağküplü karmaşığı üzerinde^ yine tektonik dokanakla (bindirme), daha- önceki çalışmalarda ayırtlanmamış olan, bu raporun yazarı tarafından ` ZEYBE?İ NSEKİ FORMASYONU` olarak adlandırılan ve kumtaşı, kiltaşı,- 5 - ince tabakalı kireçtaşı ve radyolaryali- çört ardaiafflıasmdan oluşan ve içinde kireçtaşı blokları bulunduran, düşük derecede metamosfizma * ıjı!i;irhı.iş bir formasyon bulunmaktadır. Bu formasyonun, bir kıta kenar ? rında çökelmiş ve detritik-kireçtaşı ardalanmasından oluşmuş olduğu ve okyanusun kapanmasıyla birlikte Karadere metamorfitleri ye Dağküplü karmaşığı ile birlikte ekaylar halinde bölgeye yerleştiği kabul edilmektedir. İnceleme alanında, Zeybeğinseki formasyonu üzerinde, şariyajla Bilecik kireçtaşı bulunmaktadır. Orta-Üst Jura yaşlı Bilecik kireç- taşının inceleme alanına yerleşimi, oluşumundan daha sonraki bir dönertde, olasılıkla. Kretase sonrasında gelişen itilme hareket-.-* İeriyle gerçekleşmiştir» Karadere metamorfitleri, Dağküplü karmaşığı ve Zeybeğinseki formas yonunun bölgeye yerleşme yaşlarının çözümünde, bölgedeki Jura yaşlı kayaların taban ilişkilerinden yararlanılmaktadır. Orta-Üst jura yaşlı Bilecik kireçtaşının, inceleme alanında şariyajla bulunmasına karşın, bölgede 3urasik istif genel olarak, bu yazıda Zeybeğinseki formasyonu olarak tanıtılan formasyon üzerinde uyumsuz olarak izlenir. (Şentüı-k ve Karaköse,1981) Bu durum, Karadere metamorfitleri, Dağküplü karmaşığı ve Zeybeğinseki formasyonunun bölgeye yerleşme yaşlarının çözümünde bir tavan yaş vermektedir. Buna göre, yukarıda sözü edilert- 6 - birimler Liyas öncesinde, olasılıkla Triyas^a bölgeye yerleşmiş olmalıdır. İnceleme alanında, Karadere metamorf itleri, Dağküplü karmaşığı ve Zeybeğinseki formasyonuna ait çakılları kapsayan bir konglomera bulunmaktadır. Bu kayacın, bölgede yaygın Kızılçay formasyonunun konglomeralarına eş olduğu ve dolayısıyla Paleosen (Landeniyen) yaşlı olduğu kabul edilebilir. Paleosenden sonraki bir dönemde granitik bir magmatizma etkin olmuştur. Konglomera, granitporÇir tarafından kesilmiştir. İnceleme alınında Post Paleosen yaşlı andezit ve tüfitler de yer almaktadır.