Tahtalı dağ (Antalya) ve dolayının jeolojisi

Abstract

ÖZET Teke yarımadası doğusunda yeralan ve Antalya Napları, Antalya Karmaşığı, Antalya Birliği gibi adlarla anılan kaya ların stratigrafi ve yapısal konumlarına ilişkin sorunların çözümünü amaçlayan bu çalışma, Antalya ili güneybatısında Tahtalı Dağ ve dolayında yapılmıştır. İncelenen alanda, en yaşlı birim, Ordovisiyen yaşlı Sarıyardere formasyonudur. înce tabakalı ve laminalı şeyller- den oluşan bu birim, kon in kon sedimanter yapıları ile ka rakterize edilir. Açık şelf özelliğinde olan bu formasyon, yer yer diyabaz dayk ve silleri kapsar. Sığ deniz şelf orta mında çökelmiş kalın tabakalı, kumtaşı, kumlu dolomit, kumlu kireçtaşı ardalanmasından oluşan Siluriyen yaşlı Sapandere formasyonu, Ordovisiyen üzerinde konkordan olarak bulunur, Sapandere formasyonu kumtaşlarını oluşturan tanelerin % 95' inden fazlasını kuvars oluşturur. Bu kumtaşları, düşük açılı çapraz tabakalanma ve simetrik ripple-mark izleri ile kolay ca tanınır. Devoniyen (Orta-Us t) yaşlı Hocanınsuyu formasyonu kara sal olup, Siluriyen üzerinde diskordanslı olarak bulunur. Alt kısımlarında dolomit, silttaşı, kil taşı ve jips kapsar, üst te, genellikle, orta-kalın tabakalı, kırmızı renkli, kuvars taneli kumtaşı yer alır. Bunların bazı tabakaları merceksel şekilli olup, asimetrik ripple-mark izleri ve yüksek açılı çapraz tabakalanmalarıyla tanınır. Hocanınsuyu formasyonu, zaman zaman denizel girdilerin sözkonusu olduğu delta orta- IIImında meydana gelmiş ve genellikle, kumt aşlarından oluşan Karbonifer-Alt Permiyen yaşlı Pamucakyayla formasyonu ile konkurdandır. Pamucakyayla formasyonu Ust seviyelerinde sil*- taşı, kiltaşı ve kömür kapsar. Kumtaşlarını ve silttaşları- nı meydana getiren tanelerin çoğunluğunu kuvars oluşturur, Orta-kalın tabakalı neritik kireç taşlarından oluşan üst Permiyen yaşlı Dinek formasyonu, yer yer Karbonifer-Alt Permiyen ile tedrici geçişli, yer yer de Ordovisiyen Üzerin de diskordanslı olarak bulunur. Koyu gri- siyahımsı renkleriy le tanınan Dinek formasyonu, bol fosil kapsar. Alt Triyas- Aniziyen yaşlı Kesmeköprü formasyonu, daha eski formasyonlar üzerinde diskordanslı olup, genellikle alacalı renkli marn lardan oluşur. Bu birim, yer yer, jips, kiltaşı, killi kireç taşı ve kireçtaşı içerir. Çalışma alanında, en karmaşık birim, Ladiniyen-Karni- yen-Noriyen yaşlı, yer yer, alkalen denizaltı volkanit ara- seviyeli, birbirleriyle yanal ve düşey geçişli radyolarit, çört, çörtlü kireçtaşı, kireçtaşı, bitkili kumtaşı, siltta- şı, kil taşı ve çakıl taşlarından oluşan Alakırçay grubudur. Ala- kırçay grubu k formasyondan oluşur. Gökdere formasyonu, ince -orta tabakalı, bej, krem renkli, bol radyolaryalı, Halobia' lı, çörtlü kireçtaşı ve mikritik kireçtaşından; Tesbihli for masyonu, çeşitli renkte, ince-orta tabakalı, çört ve radyola- laritlerden; Çandır formasyonu, gri, yeşilimsi gri, kahverenk- lerde, ince-orta-kalm tabakalı, bitkili kumtaşı, silttaşı, kiltaşı ve çakıltaşından; Karadere formasyonu, alkalen deniz altı bazaltlarından oluşur. Alakırçay grubu, zaman zaman vol- kanizmanın etkin, topografyanın oldukça engebeli olduğu bir IVdenizde çökelmiştir. Çalışma alanında, büyük sıra dağları oluşturan ve platform tipi karbonatlardan oluşan Resiyen-Senomaniyen yaşlı Tekedağı formasyonu, Alakırçay grubu ile geçişli olup, bej, krem, açık gri, renklerde ve orta-kalın tabakalıdır. Sadece araştırma alanı kuzeydoğu bölümünde yüzeyleyen (Kesme Boğazı dere), Paralı taş breşik kireç taşları, Tekeda- ğı formasyonu üzerinde diskordan olarak bulunur. Değişik yaş taki kireçtaşı parçalarından oluşan bu birim, Senoniyen yaşlı olup, orta-kalın tabakalanma gösterir. Paralıtaş breşik ki- reçtaşlarının kalınlığı güneye ve kuzeye doğru incelerek so na erer. üst Kampaniyen-Maestrihtiyen yaşlı vahşi fliş özelli ğindeki Keçili formasyonu, daha eski formasyonları açılı dis- kordansla örter. Tekirova ofiyolitlerinin bindirmesi sırasın da oluşan bu birim, birbirleriyle yanal ve düşey geçişli, ça- kıltaşı, kumtaşı, radyolarit, çört, kireçtaşı, marn vb. ka- yaçlar kapsar. Keçili formasyonu içinde değişik yaşta for masyonlar ile Tekirova ofiyolitlerine ait irili ufaklı pek- çok olistolit ve tektonik dilimler bulunur. Araştırma alanında, Karagöl ve Gümbe yayla civarında Keçili formasyonunun taban kesiminde yeralan breşik kireçta şı araseviyeli marnlar, Karagöl üyesini; Ekinalanı ve Narlı yöresinde, aynı formasyonun yine taban bölümünde bulunan breşik kireçtaşı ardalanmalı mikritik kireçtaşı, çörtlü ki reçtaşı, çört ve radyolaritler ise Narlı üyesini oluşturur. Jura-Erken Senoniyen' de oluştuklarını düşündüğümüz, üst Kampaniyen-Maestrihtiyen 'de ilk bindirmesini gerçekleş-tirmiş olan Tekirova ofiyolitleri, araştırma alanı doğu bölü münde geniş alanlar kaplar. Bu ofiyolitler, serpantlnit, kıs- men serpantinleşmiş harzburgit, dunit, tabakalı gabro, izot- ropik gabro, diyabaz vb. kaya türleri kapsar. Araştırma alanında, Tersiyer' e ait yalnız Burdigali- yen çökel kayaları bulunur. Burdigaliyen, Tekirova ofiyolit leri ve Keçili formasyonu üzerinde diskordanslı olup, taba» kalanmasız polijenik çakıltaşları ile başlar. Burdigaliyen, genellikle, bej, krem renkli, lnce-orta tabakalı, bol Globi- gerina'lı kalsirudit,, kalsilutit, kalkarenit ve kil taşı arda- lanmasından oluşur. İncelenen alanda, Kuvaterner'e ait Antalya traverten- leri, eski yamaç molozu, eski alüvyonlar, günümüz alüvyon ları, yamaç molozları ve sahil oluşukları geniş alanlar kap lar. Teke yarımadası doğusunda kalan çalışma alanı, olduk ça kırıklı, bindirmeli ve ekaylı yapı gösterir. Yer yer göz lenen büyük çaptaki devrik kıvrımlar, bindirmeler ve düşey faylar ana yapıları oluşturur. Ordovisiyen ve Siluriyen'de platform özelliğinde olan alan, Ardeniyen fazı ile etkilenerek kara konumunu almıştır. Devoniyen (Orta-Ust) 'in ilk evrelerinde kapalı havza özelli ğinde kalmış, daha sonra geniş akarsu yatağı özelliğine dö nüşmüştür. Devoniyen sonlarında dalgalardan uzak delta konu munda olan çalışma alanı, Karbonifer-Alt Permiyen'de zaman zaman denizel girdilerin söz konusu olduğu delta şekline dö nüşmüştür, Karbonifer-Alt Permiyen sonlarında ise, burada yer yer gölcükler gelişerek, Alt Permiyen yaşlı kömürler oluş muştur. VIüst Permiyen başlarında, kuzeyden güneye doğru trans- gressiyona uğrayan ve üst Permiyen sonlarında, kısa bir sü re su dışına çıkan bölge, Alt Triyas'ta,yer yer kapalı hav za, yer yer de sığ deniz şekline dönüşmüştür. Ladiniyen baş larında, bölge parçalanarak grabenleşmiş ve horstlaşmıştır. Bu parçalanma sonucu, derin kırıklardan yükselen lavlar deniz tabanına yayılmaya başlamıştır. Volkanizma etkinliğini Kar- niyen ve Noriyen'de de devam ettirmiştir. Ladiniyen başlarındaki parçalanma, Gondwana kıtasının kuzey platformunda gerçekleşir ve Anadolu-Torid platformu ile Arap-Afrika kıtasının belirlenmelerinin ilk evre sini oluşturur. Noriyen sonlarında, çalışma alanı, duraylı konum almış ve neritik özellikte karbonatların çökelimine sahne olmuştur. Bu neritik karbonat çökelimi, Senomaniyen sonlarına kadar sürmüştür. Senomaniyen sonrası, üst Kampaniyen-Maestrihtiyen başlarında veya öncesi duraylılığmı yitiren çalışma alanına, Anadolu-Torid platformu ile Beydağları platformu arasından kaynaklanan Tekirova ofiyolitleri bindirmeye başlamış ve üst Kampaniyen-Maestrihtiyen' de dağoluşumu gerçekleşmiştir, üst Kampaniyen-Maestrihtiyen 'de yaklaşık kuzey-güney doğrultuda gerçekleşen sıkışma tektoniği, zaman zaman duraksayarak Mi yosen sonlarına kadar sürmüştür. Pliyosen' de, çalışma alanı ve çevresinde, yaklaşık do- ğu-batı doğrultuda meydana gelen çekim kuvvetlerine bağlı olarak, büyük çapta normal ve düşey faylar gelişmiş, bu fay- lanmalara bağlı olarak da, yer yer horstlar ve grabenler oluşmuştur. Pliyosen» de son şeklini alan bölge, Pleyistosen' de hızlı aşınmaların yanısıra travertenlerle, eski yamaç VIImolozları ve eski alüvyonların oluşumuna sahne olmuştur. Gü nümüzde de hızla aşınan çalışma alanında, yeni alüvyonlar, yamaç molozları ve sahil oluşukları meydana gelmektedir. VIII