Procyon, güneş ve arcturusda karbon, azot, oksijen bollukları ve evrim parametreleriyle ilişkileri

Abstract

ÖZET Bu çalışmada yakın fakat farklı sıcaklık ve parlaklık sınıflarında bulunan ve bulundukları spektrel sınıfların referans yıldızları olan Procyon (F5 IV-V), Güneş (G2 V) ve Arcturus (K2 IIIp) yıldızlarının yüksek-dispersiyonlu spektrofotometrik atlaslarında, yaklaşık XX 4000-8000 A dal- gaboyu aralığında; karbon, azot ve oksijenin ölçülebilir gö rünümündeki atomik çizgileri yardımıyla CNO bollukları, he saplanmış ve elde edilen sonuçlar yıldızların sıcaklık ve parlaklıklarının fonksiyonu olarak irdelenerek, bu fizik sel parametrelerle CNO bolluklarının ya da bolluk oranla rının ilişkisi araştırılmıştır. Giriş bölümünde çalışmanın amacı özetlenip, adı geçen yıldızların temel özellikleri belirtildikten sonra, çalış mada kullanılan gözlem materyali hakkında bilgi verilmiştir. Gözönüne alınan dalgaboyu aralığında bolluk tayininde kullanılacak çizgilerin saptanması, ölçülen eşdeğer genişlik lerin başka araştırıcıların değerleriyle karşılaştırılması ve ossilatör şiddetlerinin seçimi ile ilgili bilgiler II. bölümde yer almaktadır. Bolluk tayini için gözönüne alınan çizgi profillerinin kuramsal olarak hesaplanıp gözlemsel profillerle karşılaş tırılması esasına dayanan ve özellikle zayıf çizgilerin profil hesabında duyarlı sonuçlar veren bir iterasyon yön temi uygulanmıştır. III. bölümde kuramsal çizgi profilleri ile eşdeğer genişliklerinin hesaplanmasında kullandığımız doğrudan integrasyon yöntemi ayrıntılı olarak açıklanmış, IV. bölümde de bolluk hesabında uygulanan iterasyon yönte-, minde izlenen yol verilmiş, elde edilen kuramsal ve gözlem-Bel profillerle kuramsal ve gözlemsel eşdeğer genişlikler karşılaştırılmış, bulunan bolluk d eğeri er i, başka araştırı cıların farklı yöntem, veri ve modellerden elde ettikleri değerlerle birlikte ele alınarak irdelenmiştir. Hidrojen ve helyumdan sonra evrenin en bol elementleri olan karbon, azot ve oksijenin, yıldızların içinde meydana gelen nükleer reaksiyonlarda ve evrimlerinde etkin rol oy nadıkları bilinmekle birlikte saptanan kuramsal bolluk değerleriyle gözlemsel veriler arasında ortaya çıkan fark lar henüz tam olarak çözümlenmemiştir. Çalışmamızın tartışma bölümünde gözönüne aldığımız her bir yıldızın kuramsal ve gözlemsel bolluk değerleri arasındaki farklar bu açıdan irdelenmiş, özellikle Arcturus için, kuramsal olarak öngörü len, fakat daha önce elde edilemeyen azot fazlalığı gözlem sel olarak da kanıtlanmıştır. Son bölümde önce CNO bolluk değerlerinin gözönüne al dığımız yıldızların spektrel tip ve parlaklıkları yla, daha sonra da bolluk oranlarının etkin sıcaklığın ve ışınım güç lerinin fonksiyonu olarak değişimleri araştırılmış ve [C/N], [Â/Ö] ile [Ö/ft), jC/6] r ela t if oranların arasında bu üç yıldızın yerleştirildiği evrim çizgisine paralel sayılabi lecek değişimler elde edilmiştir.