Belgrad ormanının rekreasyon potansiyeli ve planlama ilkelerinin saptanması

Abstract

ÖZET Çokyönlü kullanım çerçevesinde ortaya çıkan yeni gelişmeler ve kitlelerin giderek yoğunlaşan ilgisi, günümüzde orman alanlarının rekreasyonel amaçla kul lanımını hızla yaygınlaştırmaktadır. Ülkemizde büyük yerleşim merkezlerinde daha fazla varlığını duyurmaya başlayan bu durum, ormaniçi rekreasyon planlaması ko nularında, yeni araştırmalara olan gereksinmeleri de ayni oranda artırmaktadır. Bu araştırma, değinilen gereksinmeler doğrultusunda, İstanbul Metropoliten Alanının en önemli orman parçalarından birini oluşturan Belgrad Ormanına ilişkin rekreasyon potansiyeli ve genel planlama ilkelerinin saptanması amaçlarına yöne liktir. Araştırmada rekreasyon potansiyeli saptamaları, ormanın mevcut doğal ve kültürel verilerinden yola çıkılarak, tarafımızdan geliştirilen ORUKUD Yöntemine göre gerçekleştirilmiştir. Yöntemin işlerliğini sağlayan genel modelin şekillendiril mesinde, KIEMSTEDT (1967) tarafından geliştirilen V-Wert Yönteminin dayandığı `ana hipotez` ve `formülasyon tekniğinden` yararlanılmıştır. V-Wert Yönteminin ortaya koyduğu değerlendirme modeline göre, ORUKUD Yönteminin gösterdiği en önemli farklılıklar; doğrudan ormaniçi rekreasyona yönelik olması, daha küçük de ğerlendirme alanlarını kapsaması, yalnızca doğal öğeleri değil kültürel öğeleri de değerlendirmelere sokması ve katsayı hesaplamalarını daha nesnel temellere oturt maya çalışması şeklinde özetlenebilir. Araştırmanın ana hedefleri çerçevesinde sürdürülen çalışmalar, birbirini bü- tünleyen iki önemli aşamadan oluşmaktadır. Bunlardan ilki; doğal ve kültürel ve riler, ziyaretçi verileri ve ormaniçi doğal peyzaj öğelerine ilişkin tercihler gibi, hem rekreasyon potansiyeli saptamaları, hem de ilkeler için gerekli olan bulgula rın elde edilmesi çalışmalarını kapsamaktadır. İkinci aşama ise, bunlara dayalı kat sayı hesapları, ORUKUD uygulamaları, rekreasyon potansiyeli ve planlama ilkele rine ilişkin, genel değerlendirme çalışmalarından oluşmaktadır. (219)- 220 - îlk aşamada gerçekleştirilen çalışmalar içinde, ORUKUD uygulamalarına temel oluşturmaları bakımından alan analizlerinin önemli bir ağırlığı bulunmakta dır. Bunlara ilişkin bulgular, metinde verilenler dışında, sekiz ayrı haritada top lanmıştır. Ayrıca mevcut ziyaretçi verilerinin saptanması amacıyla, ormanda bir yıllık kesiti kapsayacak şekilde ayrıntılı anketler yapılmış ve elde edilen sonuç lar değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmelere göre ziyaretçilerin; toplumun hemen her kesimini temsil eden, oldukça farklı mesleklere mensup, genellikle ormanda bütün gün kalan, genç ve kısmen de orta yaşlı topluluklardan oluştuğunu söyle mek mümkündür. Yine bunlara ek olarak, ormaniçi doğal peyzaj öğelerine yöne lik tercihlere ilişkin, kentte 45 semti tarayan anketlere de yer verilmiştir. Elde edilen sonuçlar, ayni yöndeki orman anketi sonuçlarıyla birlikte, farklı değişken lere göre incelenmiş ve katsayı hesaplamalarında kullanılmak üzere ortalama de ğerler saptanmıştır. Bu konuda ortaya çıkan genel dağılımlara göre, orman pey zaj yüzeylerinden sırasıyla en çok; ormaniçi su yüzeyleri, orman yüzeyleri ve or maniçi boşluklar tercih edilmektedir. îkinci aşama esas itibariyle, araştırmanın temel amaçları doğrultusundaki değerlendirme çalışmalarını kapsadığından, ilk olarak katsayıların saptanması iş lemleri gerçekleştirilmiştir. Yöntemde kullanılan sekiz değişik katsayı grubundan ikisi dışında, diğerlerinin tamamı özgün tekniklerle hesaplanmış ve ayrıca üçü doğrudan katsayılarla ilgili olmak üzere, toplam beş ampirik formül geliştirilmiş tir. Katsayılara bağlı olarak yürütülen ikinci önemli çalışma, ORUKUD uygulama larına ilişkin değerlendirmelerden oluşmaktadır. Bilgisayardan yararlanılarak ger çekleştirilen değerlendirme çalışmaları, temelde üç ana işlem grubuna dayanmak tadır. Bunlar, farklı aşama ve adımların şekillendirdiği 19 ayrı işlemi kapsamak tadır. İşlem sırasına göre, önce ormaniçi rekreasyona uygunluk değeri (ORUD) çerçevesinde, ormanın `doğal potansiyeli`; kullanılabilirlik (KUD) çerçevesinde de, `kültürel potansiyeli` saptanmıştır. Her ikisinin toplamları olan ORUKUD aracı lığıyla da, `gerçek rekreasyon potansiyeli` bulunmuştur. Üç değişik harita üzerinde çeşitli taramalarla ifade edilen bu değerlendir me çalışmalarından ORUD'a göre, Belgrad Ormanının % 11.1 'inde yüksek, % 3.3' ünde de çok yüksek doğal rekreasyon potansiyelinin mevcut olduğu görülmekte dir. Yine KUD'a göre % 36.3'ünde yüksek, % 22.6'smda da çok yüksek kültürel rekreasyon potansiyeli sözkonusudur. ORUKUD 'a göre ise, Belgrad Ormanının % 20.0' sinin yüksek, % 1.8'nin de çok yüksek rekreasyon potansiyeline sahip olduğu ortaya çıkmaktadır.- 221 - İkinci aşamada gerçekleştirilen çalışmaların sonuncusu, planlama ilkelerine ilişkin konuları kapsamakta ve bu yöndeki saptamalar; alan verilerinden, rekreas yon potansiyeliyle ilgili değerlendirmelere kadar uzanan bir dizi bulgu ve bunlara bağlı sentezlere dayanmaktadır. Yapılan çalışmalar sonucunda; arazi kullanımı, do ğal kaynak kullanımı, sirkülasyon, rekreasyonei yapılaşma ve yönetsel yapılaşma başlıkları altında toplanan 33 ilke saptanmıştır. Bunlar içinde, diğerlerine göre da ha geniş kapsamlı olan bazı ilkeler, aşağıdaki şekilde özetlenebilir:. Planlamada, çokyönlü kullanıma uygun olarak, rekreasyon asli; hidroloji, araştırma, odun üretimi, yabanhayatı ve tarım tali işlevler olarak benim senmelidir.. Rekreasyonei işlev alanları, çok yüksek ve yüksek potansiyele sahip yüzey lerin dağılımına göre, orman genelini kapsayacak şekilde yaygınlaştırılarak, rekreasyonei yararlanma en yüksek düzeye çıkarılmalıdır.. Ormanın uygun kesimlerinde rekreasyonei amaçlı göletler oluşturulmak su retiyle, su yüzeylerinin fiziksel ve algısal üstünlüklerinden azami ölçüde yararlanılmalıdır.. Ormanın doğal bitki örtüsü ve çok zengin floristik kompozisyonu, titizlikle korunmalıdır.. Ziyaretçi trafiğine ilişkin giriş ve çıkış noktaları ile, dahili trafiği yönlen direcek ana arterler yeniden düzenlenmelidir.. Ormanda rekreasyona açılacak kesimler, çok yüksek ve yüksek potansiyel alanların toplamının en fazla % 50'si kadar olmalıdır.. Seçilecek aktivite ve kolaylık çeşitleri; alan ve ziyaretçi verilerine göre, uzun vadeli gelişmeler gözetilerek saptanmalıdır.. Mevcut rekreasyon alanları, öngörülen genel yapılaşmayla bütünleşecek şekilde yeniden düzenlenmelidir.. Belgrad Ormanı, `Tabiat Parkı` olarak ilan edilmeli ve planlama bu doğ rultuda gerçekleştirilmelidir.

SUMMARY The densified interest of the public and the emerging developments enlar ged the use of forest areas for recreational purposes rapidly. In our country this reality which is seen more in big towns increased the need for new researches in forest recreation planning accordingly. This research due to the needs mentioned above is carried out in order to investigate the recreational potential of Belgrad Forest which is one of the major recreation forest of the Istanbul Metropolitan Area and its planning principles. The recreational potential, considering the present natural and cultural data of the forest are determined according to ORUKUD Method which has been evalua ted by myself during this research. I have used the `main hypothesis` and `for mulation technic` which the V-Wert Method based on evaluated by KIEMSTEDT (1967) in the formation of the general model which is necessary for the method. There main differences between the model which V-Wert Method shows and the ORUICUD Method can be summarised as: the ORUKUD Method is interested in forest recreation directly, covers rather small areas, considers not only the na tural elements but also the cultural ones and bases the coefficient calculation upon more concrete foundations. The works carried out according to research objective are consist of two important stages. The first stage covers the works both to obtain the necessary data needed for determination of recreational and the data needed for determi nation of principals such as natural and cultural data, visitors, data about prefe rences related to forest recreational landscape elements. Second stage consist of coefficient calculations, ORUKUD practices, recreational potentials and determi nation of planning principles related to general determination works. (222)- 223 - At the first stages of the research, area analyses are found to be impor tant where it is the base for ORUKUD aplications. These analised data are shown in eigth different maps besides those mentioned here. On the other hand in or der to obtain the visitor data, several questionnaires are carried out which cove red the whole year and the results obtained are taken into consideration. Accor ding to the data obtained, it is estimated that the visitors are consist of almost from all section of the public, from different professions, generally spending the full day in the forest, young and some mid-aged groups. In addition to that for the determination of preferences related to natural forest landscape elements, several questionnaires are also carried out in 45 different parts of the town. The results obtained are examined against different variables together with the forest questionnaires in the same direction and the average values are calculated to be used in coefficient determinations. In that respect, according to the general dist ribution showed out that forest water surfaces, forest surfaces and forest open spaces are preferred in order. At the second stage, mainly, first of all, realised the calculation of coef ficient where it covers the evaluation works in the direction of main object of the research. Besides the two groups among the eigth different coefficients gro ups employed, all of them are calculated through original technics and in that respect five empirical formulas are evaluated accordingly where the three of them are directly related to the coefficients. The second important work carri ed out related to coefficients is consist of evaluation related to ORUKUD prac tices. Value determination works which are carried out by computer are based on three main calculation groups. These groups cover 19 different calculations which are formed from different stages and steps. In calculation order, first cal culated `natural potential` of forest in accordance with the forest recreational suitability value (ORUD), then calculated the `cultural potential` in accordance with the usabilitiy value (KUD). Following that calculated the `real recreational potential` through ORUKUD which is the sum of the two mentioned. According to ORUD which is obtained from the evaluation works shown whith hathching on three different maps, there exists high natural recreational potential in 11.1 % and very high in 3.3 % of Belgrad Forest. According to KUD there exists 36.3 % high and 22.6 % very high cultural recreational potential. Ac cording to ORUKUD exists 20.0 % high and 1.8 % very high value of real recrea tional potential of the Belgrad Forest- 224 - The last works carried out at the second stage covers the topics related to the planning principles. The determinations made in that direction are based upon a series of data and the related synthesis ranging from area data to the evaluated data for recreational potential. At the end of the works I determined 33 principles under the titles of land use, natural resource use, circulation, rec reational structuring and administrational structuring. Some principles which co vers more among them can be summarized as in the following:. In the planning, for multiple use recreation purpose should be considered mainly and then secondarily the hydrology, research, timber production, wildlife and agriculture.. Recreational utilization should be maximised by widining the recreational areas according to the distribution of high and very high potential surfa ces in all around the forest.. Should be utilized from the physical and perceptual attraction of the wa ter surfaces to the large extend by constructing small lakes.. The natural plant covers of the forest and her very rich floristic compo sition should be conserved carefully.. The entrance and exit gates of the visitors and the main arters which ca nalises the traffic should be rearranged.. Recreational parts of the forest should not exceed the 50 % of the sum of the high and very high potential areas.. The activities and facilities should be determined according to area and visitor data which the consideration of long run use.. The present recreational areas should be rearranged according to the an ticipated structuring.. The Belgrad Forest should be accepted as `natural park` and the plan ning should be realised accordinly.