Liquidambar orientalis mill (sığla ağacı)`in morfolojik ve palinolojik özellikleri üzerine araştırmalar

Abstract

ÖZET Araştırmamızda ekonomik değere sahip, jeolojik devirler den kalma relikt ve Türkiye'ye özgü endemik bir tür olan L. or i- entalis Mill. »in dış ve iç morfolojik özelikleri ile Güneybatı Anadolu'da yayılışının saptanmasına çalışılmıştır. Gerekli materyalleri sağlamak üzere, yayılış sahalarından yapraklı ve meyveli veya çiçekli sürgünler alınmıştır. Odun ör nekleri deniz seviyesinden başlanarak, değişik yüksekliklerden, türün yetiştiği en yüksek noktalar arasından alınmıştır. Ayrıca balsam veren ve vermeyen ağaçlar için 4 sahadan 8 er ağaç seçi lerek odun örnekleri sağlanmıştır. Tohumlar Kasım-Aralık ayla rında sahalardan toplanan meyvelerden çıkarılmışlardır. Yaprak, polen, odun ve tohumun iç morfolojik özelikleri ile ilgili çalışmalar için gerekli olan preparatları elde etme de ve yapılan sayım ve ölçmelerde uygun yöntemler kullanılmış tır. Araştırmada elde edilen bulgular aşağıdaki şekilde kısa ca özetlenmiştir: 1- Tepe genç ağaçlarda sivri, yaşlı ağaçlarda geniş ve yayvandır. Gövdenin tabanı nayloid tiptedir. Kökler yetişme ye rine göre farklılık gösterir, taban suyu yüksek yerlerde yay van, kurak yerlerde derine giden kök geliştirirler. Kabuk genç fertlerde çatlaksız, yaşlı fertlerde çatlaklıdır. Bol miktarda su, ender olarak kök ve kütük sürgünleri verirler. Ağaçların büyük bir kısmında kütük ve su sürgünlerinde mantarsı çıkıntı lar görülmüştür, genç ağaçların gövde ve sürgünlerinde ise bu- 131 - çıkıntılara ender olarak rastlanmıştır. 2- Yapraklar form bakımından büyük bir varyasyon gösterir ler. Kütük ve su sürgünü yaprakları, normal yapraklara göre daha çok parçalanmışlardır. Yaprak ayasının tabanında tüyler vardır ve yaprak dişleri bezelidir. Peşmen (1972) tarafından yaprakların tali lop&u olup olma masına dayanılarak verilen 2 varyetenin varlığını doğrulayıcı örneklere arazi çalışmaları sırasında rastlanmamıştır. 3- tik oluştuğu zaman stilus ve atigması kırmızımsı olan dişi çiçekte ovaryumu çevreleyen disk düzdür, parçalanmamıştır. Çok sayıda etaminin bir araya gelerek oluşturduğu topuzcuk ek senin üst tarafında sık ve sapsız, alt tarafında seyrek ve sap lı olarak yer almaktadır. Filamentler kısadır/. 4- Yaklaşık 40 kadar kapsül meyveden oluşan küre şeklinde ki mürekkep meyveden çıkan, renkleri kahverengi olan tohumlar çimlendirildiğinde oval çenekli, loplu ilk yapraklı fidecikler elde edilir. 5- Balsam kanalları gövdede odunda, aürgün özünde, fidan gövdesi özünde, yaprak sapında, yaprak ana damarında ve kök ka buğunda tesbit edilmiştir. Gövde odununda oluşanların patolojik, diğerlerinin doğal olduğu saptanmıştır. Bu kanalların konumları ve sayıları birbirlerinden farklıdır. 6- Traheler tek tek veya radyal yönde 2-3, ender olarak 4 İÜ gruplar oluştururlar. Radyal yönde çapları daha fazla olup, enine kesitte oval veya polygonaldir. İlkbahar ve yaz odununda sayı ve çap olarak dağılımları ya çok farklıdır, ya da dağılım homojendir. Özodununda thyl tesbit edilmiştir. Trahe hücreleri arasındaki perforasyon skalariform tipindedir.Çbk ender olarak- 1322- retiktile perforasyon da görülmüştür. Trahe hücrelerinin uçlan çok değişik şekillerdedir. Geçitler skalariform, diziler halin de ve hatta diyagonal konumludurlar. 7- özışınları çoğunlukla multiaeri, biseri, ender olarak uniseridir. Çok daha ender olarak da 5-£ sıralıdırlar. 8- Odun paranşimi apo tracheal, ya da tekli, ikili juxta- vasculaire ' dirler. 9- Liflerin çeperleri kalın, ltimenleri dardır. 10- Odun preparatlarından sadece bir tanesinde ise öz lekesi tesbit edilmiştir. Odun için yapılan tesbitler sonucu L. or ien talis ' in iç morfoloji yönünden çok eski bir orijine sahip olduğu ispatlan mıştır. Balsam veren ve vermeyen ağaçlardan alınan odun örnekle rinde yapılan ölçme ve sayımlar sonucu, bu iki grup ağacın iç morfolojilerinin de çok farklı olduğu saptanmıştır. Batıdan doğuya gidildikçe, çatallı perforasyon basamak sa yısında artma tesbit edilmiştir. İlkbahar ve yaz odununda trahe sayısı arttıkça çapın azal dığı, radyal çaplar artarken teğet çapların da arttığı görülmüş tür. Kuraklık arttıkça çatalsız perforasyon basamak sayısı azal maktadır. 11- Yaprak mezofil yapısına göre asimetrik heterojen grup tandır.Yaprağın sadece alt yüzünde bulunan s tornalar paracytic tipindedir. Yaprak sapı enine kesitlerinde paranşim hücrele-- 133 - rinde bol miktarda kalsiyum okzalat kristalleri saptanmıştır ve ksilem ile floemin devamlı bir çember oluşturduğu saptanmıştır. Mezofil adacıklarının birçoğu büyük kapalı bir mezofil adası içinde serbest uçla sonuçlanmaktadırlar. 12- Polen periporatae tipinde olup, kuzeye gidildikçe ve deniz seviyesinden yükseğe çıkıldıkça polen ve por boyutları artmaktadır. Por sayısı arttıkça por boyutu bir polende küçül mektedir. Aynı polende porlar büyük ya da küçük boyutlu olabil mektedir. Porlar polen yüzeyinde eşit aralıklı değildir. Por lar arasında endekzin ektekzinin 1,5 katıdır. întin porlar al tında porlar arasındakinden ;3-4 kat daha kalındır.

SUMMARY Our research, is about the external and internal morpholo gical characteristics of L. orientalis Mill., an endemic species in Turkey, a relict plant from earlier geological eras and a plant with great economical value. In order to gather necessary materials, the shoots `with leaves, flowers or fruitse have been collected from all the areas included in the distribution zone of this plant species, Wood samples were taken from the trees growing et different altitudes starting at sea level and extending up to the highest point. Eight trees from each of the four areas were selected to take wood samples: from both kinds of individual trees with and without producing balsam. The seeds were taken out of fruits collected in the field during the time period november and december. Appropriate methods were used to measure and count samples and to obtain necessary preparations for the studies; on internal morphology of leaf, pollen and wood samples. The results of the atudies can be summarized as follows: 1- The crown form in young tree is generally pointed, in old trees it* a wide and spread. The basse of the trunk is of buttressed bole type. The roots show differential growth patterns, being at places with high water table, and going down very deep in droughty areas. The surface of the bark is smooth in young trees, whereas it has ridges in old tree®. The tree- 135 - gives a lot of epicormie branches:* In great majority of the trees corky wings have been observed on the epicormie branches, whereas these corky wings on the trunks and shoots of the young treeas were rarely seen. 2- The leaves exhibit great variation as far as form is concerned. The leaves of the epicormie branches have deeper sinuses than the leave» on the other part®. Tha base of the blade ias hairy and margin teeth have glands. Samplas which would support the findings on the two varie ties described by Peşmen (1972) who classified them by the presence or absence of lateral lobes on leaves were not obser ved during any of field studies» 3- When first developed the female flower has reddish styles and stigmas. The disc which surrounds the ovary is un- lobed. The heads made up of a group of anthers and filaments located in the upper parts, of the axis are dense and without pedicels while along the lower parts of the axis they are less dense and with pedicels. Filaments i were short. 4- When the brown seeds taken out of the compound fruit made up to about 40 capsules fruits are sown, seedlings with oval cotyledons and lobed first leaves germinate. 5- Gum canals: were observed within the woody part of the bole, in the pith of the shoot, in the pith of the seedling, in the leaf petiol, in the main vein of the leaves, and in the phloem of the roots. The ones; developed in the sapwood were pathological formations^ whereaa the others were natural. The locations of the gum canals and their numbers varied from part to part.- 136 - 6- The vessels were mostly single or in groups of 2-3 radially and very rarely formed of 4. Their diameters were longer in the radial direction and oval or polygonal across the width. In the early and late wood, the number of vessels and their diameter distribution was either very diverse or very homogenous. Tyloaoid was observed in the heartwood. The perforations between the vessels were of scalariform type. Very rarely reticulate-scalariform were seen. The tips of the vessel cells; showed variable forms. The pits were scalariform in sequences and were even placed in diagonal formations. 7- The rays were mostly multiseriate, biseriate and very rarely uniseriate. Even more rarely they were found in strands of five or six cells. 8- The wood parenchyma was apo tracheal, singular or double juxtavasculaire. 9- The cell walls of the fibres were thick and the lumen was narrow, 10- Amongst all the wood preparations samples only one contained pith fleck. As a result of the wood analysis, L. orientalis appears to have a very old origin as far as the internal morphology is: concerned. The results of the measurements and counts obtained from the wood samples; of the balsam producing and non balsam producing trees? showed that the internal morphology of these two groupss of trees were quite different. An increase in the number of bars; of the bifurcated perfo rations were observed when we go from west to east.- 137 - In the o early and latewood it was established that as the number of vessel increased the diameter decreased.On the other hand, as the radial diameter increased, the tangential diameter also increased. As the summer drought increased the number of bars of the bifurcated perforations decreased. 11- As far as the mesophyll structure of the leaves is concerned, it belongs to the asymmetrical heterogeneous group. The stomata found only on the lower surface of the leaves were of paracytic (rubiaceous) type. Transversal section of the petiole exposed parenchyma cells with abundant calcium oxalate crystals and the xylem and phloem constituted a continuous; circle. Host of the smaller mesophyll islands were terminated with free ends within the larger, closed mesophyll islands. 12- The pollen grains were of periporatae type and the pollen and pore dimensions increased as we go north and as the altitude increased above sea level. When the pore number incre ased, the size of pores in one single pollen decreased. In the same pollen the pore» may be both large size and small size. The porea were not equally distributed on the surface of the pollen. The endexine between the pores was 1,5 times the ectexine. The intine under the pore» wass three or four times thicker than the ones between the pores:.