Kozan-Elmadağı (Adana ili) arasının jeolojisi (Doğu Toroslar, Türkiye)

Abstract

ÖZET Doğu Akdeniz Bölgesinde, Toros Orojenik Kuşağının `Doğu To ros Dağları` olarak isimlendirilen bölümünde yer alan tez sahası Adana ilinin 70 km. kadar kuzeyindeki Kozan ilçesi ile bu ilçe nin 30 km. kadar güneydoğusunda yer alan Elma Dağının yakın ve u zak dolayında, yaklaşık 500 km lik bir alanı kaplar. Tez sahasının güneyinde Kozan ve Bucak ovaları, doğu,.kuzey ve batısında ise derin vadiler ile yüksek tepe ve sıradağların oluş turduğu, sarp bir topografya mevcuttur. İnceleme alanının en önemli yükseltileri Elma dağı,Kızıldağ, Karasis dağı, en önemli akarsuları Tersakan dere, Çam dere, Kur t de re, Kırksu çayı ve Dalacak deredir. Tez sahasının güneyinde Akdeniz iklimi, kuzey inde Kara iklimi hâkimdir. Bitki örtüsü, iklim ve topografyaya bağımlı olarak geliş miş tir. Güneyde çoğunlukla makiler, kuzeyde ise büyük ağaçların o- luşturduğu sık ormanlar yer almaktadır. Çalışılan sahanın sınırları içerisinde yapılmış herhangi bir detay jeoloji çalışması yoktur. Ancak, bu sahanın yakın ve uzak dolayı ile Toros Orojenik Kuşağının muhtelif bölgelerinde çoğu gezi niteliği taşıyan, çalışmalar mevcuttur. 3u çalışmalar, ilk de fa, Kotscy (1853),Tchihatcheff (1867- 1869 ),Toula (1901),Schaf fer (1903),Penecke (1903),iTech (1913) ve Daus (1915) ile başlamış, günümüze kadar birçok yerli ve yabancı çalışmacı ile devam etmiş tir. Çalışma sahasındaki kaya tür ler i, formasyon ve üye mertebesin de ayırtlanıp,adlama yapılarak har i ta lanmış t ır. Tümü denizel kö kenli olan bu formasyonlar, Al t Kambriyen- Or ta Miyosen yaş aralı ğında oluşmuş ve diskordan olarak alüvyonlar ile örtülmüştür. Stratigrafik istifte, en altta Alt Kambriyenin Emirgazi for masyonu yer alır, Yanal ve düşey geçişli subarkoz,silttaşı,kiltaşıardalanması ile dolomit ve kireçtaşı mercek ve seviyelerinden oluşan bu formasyon, üstte tedricen Değirmen taş formasyonuna geçer. Yaşı, Orta Kambriyen olan Değirmentaş formasyonu, dolomit, konglomeratik kireçtaşı ve kireçtaşmdan oluşmuştur. Üzerinde, tedrici ge çişle, Armutludere formasyonu yer alır.Armutludere for- masyonu,yumrulu kireçtaşı, silttaşı ve şeyi ile temsil edilir. Yaşı, Üst Kambriyen-Üst Ordovisiyendir. Üzerine Alt Siluriyenin Halityayla formasyonu gelir. Konglomera ile kumtaşından oluşan bu formasyonun üzerine ise gene tedricî geçişli olarak Puşçu- tepe formasyonu gelmektedir. Bu formasyonu şeyi ve yumrulu ki reçtaşı oluşturur. Puşçutepe formasyonunun üzerinde, birbirleri ile yanal ve dü şey geçiş gösteren Devoniyen yaşlı 3 formasyon yer alır. Bunlar dan, Al t Devoniyenin Ayıtepe formasyonu şeyi, kireç taşı ve kum ta şı ardalanması, Orta Devoniyenin Şafaktepe formasyonu altta kuvarsit, üstte dolomit, Üst Devoniyenin Gümüşali formasyonu kum- taşı, kireçtaşı, şeyi ardalanması ile temsil edilir. Gümüşali for masyonunun üzerine, Alt Karboniferin Ziyarettepe formasyonu ted rici geçişle gelir. Bu formasyon, al t ta Turneziyen yaşındaki kum- taşı, kireçtaşı, şeyi ardalanması, üstte Vizeen yaşındaki kireçta şı ile temsil edilir. Çalışma sahasında Paleozoik, Üst Permiyenin Yığılı tepe for masyonu ile son bulur. Ziyarettepe formasyonunun üzerine diskor- dan olarak gelen Yığılıtepe formasyonu, kireç taşı ile temsil edi lir. Yer yer dolomit ve kuvarsit seviyeleri kapsayan bu formas yon, üstte, tedricen Alt Triyasın Kâ taraşı formasyonuna geçer. Marn ve kireçtaşmdan oluşan Ka taraşı formasyonu, Ver fen iyen ya şında olup,Köroğlu formasyonu ile diskordan olarak örtülür. Tabanda dolomit, ortada dolomit ve kireçtaşı ardalanması, üst te kireçtaşı ile temsil edilen Köroğlu formasyonu, Al t Jura-Üst Kretase yaşındadır. Üzerine, tedricî geçişle, Güzelimköy formasyonu gelir. Bu formasyon, marn, kireçtaşı ve kumtaşı ardalanmasmdan o- luşmuştur. Çalışma sahasında, en genç denizel birim, Or ta Miyosen yaşın daki Sümbüldağı formasyonu olup, tüm formasyonların üzerine dis kordan olarak gelir. Konglomera, kireçtaşı ve kum taşı, marn, çamur - taşı ardalanması ile temsil edilen Sümbüldağı formasyonu,Kuva- terner alüvyonları ile diskordan olarak örtülmüştür.Genel olarak, sığ, az derin, az hareketle ortamlarda teşekkül etmiş olan ve yukarıda özellikleri kısaca belirtilen formasyon lar, çalışma sahasında olduğu gibi, hu sahanın dışında da yaklaşık NNE-SSW ve N-S doğrultularında yayılım göstererek oldukça geniş alanlar kaplar. Çalışma sahasındaki formasyonlar, bölgeyi etkileyen tektonik kuvvetler ve özellikle kilometrelerce devam eden faylarla etki lenmiş ve yer yer, az veya çok birincil konumlarını kaybetmiştir. Çalışma sahasında kıvrımlar, simetrik, asimetrik ve devrik ol mak üzere 3 tipte gelişmiştir. Kıvrım eksenleri, formasyonların genel uzanımlarına uygun olarak, ME-SSW ve N-S doğrultularında- dır. Tez sahasında faylar ise, iki ana grup halinde teşekkül etmiş tir. Birinci grup faylar, çok uzun mesafeler boyunca NNE-SSW,N-S doğrultularında devam eden, fay düzlemlerinin eğimi yer yer 90 de receyi bulan, eğim atımlı faylardır. İkinci grup fay lar, bir ine iler i etkileyen genç faylar olup, doğ rultu atımlıdır.Bu faylar »yaklaşık E-W doğrultusunda ve kısa me safeler boyunca devam eder. Tez sahasında, Hers iniy en ve Alpen hareketlerin etkileri görü lür. Bu etkiler sonucunda, formasyonlar arasında 4 diskordans ile Alt Kambriyen-Alt Karbonifer yaşlı formasyonlarda 4, daha genç formasyonlarda 2 eklem sistemi gelişmiştir. Çalışma sahasında, ekonomik değeri olan demir, kurşun ve çinko önemlidir. Ayrıca yer yer, ekonomik değeri fazla olmayan fosfat,ba- rit, linyit ve taşkömürü de vardır.