İstanbul adalarının doğal ve ekzotik bitki türlerinin adalar peyzajındaki yeri ve önemi üzerine araştırmalar

Abstract

- 73 - ÖZET İstanbul gibi büyük bir metropolün ilçelerinden biri olan istanbul Adaları kültürel, ekolojik ve turistik özelliklerinden dolayı 1984 yılın da Sit Alanı olarak ilan edilmiştir. Sayfiye özelliğinde olan adalarda, yoğun insan baskısı, orman yan gınları, hayvan otlatılması, Çam keseböceği (Thaumetopoea pityocampa) za rarları ve vejetasyona yapılan ağır baskılara bağlı olarak oluşan erozyon la toprak kaybı gibi faktörler doğayı sürekli tahrip etmektedir. Artan nüfusa bağlı olarak, arazi değeri artmakta, eski köşkler ve bahçeleri yerlerini apartman bloklarına terk etmektedirler. Bir taraftan adalar taş yığını görünümüne dönüşürken, diğer taraftan da bu tarihi bah çelerdeki doğal ve ekzotik bitki türleri de yok edilmektedir. Doğal ve ekzotik bitki türlerinin tesbitinin yapıldığı bu çalışma da 55 familyaya ait 335 doğal bitki ve 66 familyaya ait 192 odunsu ekzo tik bitki türü ile 64 adet tek yıllık, çok yıllık ve soğanlı-yumrulu-ri- zomlu otsu bitki türü saptanmıştır. Doğal bitkilerin coğrafi bölgelere, hayat formlarına ve floristik kompozisyonlara göre irdelenmeleri sonucu adalarda Akdeniz ikliminin et kin olduğu sonucuna varılmıştır. Adalar doğal bitki örtüsü; orman kuran tek tür kızılcam (Pinus bru- tia Ten.), sekonder nitelikteki maki formasyonu ve garig formasyonu eleman ları ile tanımlanabilir. Adalarda fonksiyonel ve estetik açıdan önemli ve yaygın olarak bulunan bazı doğal bitki türleri aşağıda sıralandığı gibi dir: Arbutus unedo L. (Kocayemiş), Erica arborea L. (Ağaç fundası), Pistacia terebinthus L. (Menengiç), Pistacia lentiscus L. (Sakız ağacı), Quercus coccifera L. (Kermes meşesi), Olea europaea L. var. oleaster DC. (Delice), Phillyrea latif olia L. (Geniş yapraklı akçakesme), Laurus nobilis L. (Defne), Juniperus oxycedrus L. var. oxycedrus (Katran ardıcı), Spartium junceum L. (İspanyol katırtırnağı), Cistus salviifolius L. (Tüy lü laden), Calicatome villosa (Poir.) Link. (Tüylü keçiboğan), Ruscus aculeatus L. (Herdemtaze), Lavandula stoechas L. var. stoechas (Karabaş), Sarcopoterium spinosum L. (Abdestbozan).- 74 - Amenajman planlarına göre 935.50 hektarlık alana sahip olan adalar (Büyükada, Heybeliade, Burgazada)'m, sekonder maki karakterli 121.25 hek tar alanı hemen ağaçlandırılması gerekmektedir. Bu amaçla hazırlanan, ada lara ait doğal peyzajda kullanılabilir bitki listesi, ağaçlandırma veya toprak stabilizasyonu açısından yararlı olacaktır. İstanbul Adaları subtropik kuşak içerisinde bulunan Akdeniz iklimi özelliğine yakın bölgelerden getirilmiş olan yabancı kökenli (ekzotik) bitkilerle adeta bir bitki koleksiyonu görünümündedir. İstanbul'un sadece güneyine bakan yamaçlarında görebileceğimiz bazı bitkileri, adalarda kı sa mesafeler içinde görmek mümkün olmaktadır. Bu özellik, sayfiye karakter li adalarda- farklı bir peyzaj görünümüne neden olur. Fonksiyonel ve estetik özellikleriyle adalarda kullanımı yaygınlaş mış olan ekzotik bitki türleri aşağıda sıralandığı gibidir: Cycas revoluta Thunb, Araucaria araucana (Melina) K.Koch, Cedrus atlantica (End.) Carr., Cedrus deodora (Roxb.) G. Don., Chamaerops humulis L., Trachycarpus fortunei (Hosk) H. Wendl, Phoenix canariensis Hort ex Cha- bud, Albizzia julibrissin Durazz, Cercis siliquastrum L., Parkinsonia acuelata L., Caesalpinia gilliesii Wall, Erythrina crista-galli L., Manihot esculanta Crantz, Schinus molle L., Melia azedarach L., Bougainvillea spectabilis Willd, Opuntia ficus-indica (L.) Mill., Lagerstroemia indica L., Fejio sellowiana Berg, Nerium oleander L., Clerodendron trichotomum Thunb. Adalarda kullanılan ekzotik bitkiler ve kullanılmaya uygun doğal türler tarafımızdan geliştirilen bir bilgisayar programı ile Bilgisayara kaydedilmiştir. Bu amaçla hazırlanan her bitkiye ait `Bitki Tanıtım Tab losu` 58 özellik içermektedir. Bunlardan ortak özellikler belirlenerek, istenen özelliklere göre tablo yapılması arzu edilecek olursa, çok kısa bir sürede istenen özelliklerdeki tabloları elde etme olanağı vardır. Ayrıca özellik ve tür sayısı daha da çoğaltılarak programın kullanım ala nı daha da genişletilebilir.

- 75 - SUMMARY Princes Islands, being one of the districts of Istanbul metropol, have been declared as a `Site Area` in 1984 because of their cultural, ecological and touristic characteristics. As being a vacation area, on the islands; a big human effect, fire factor, grazing damage of the pine tree insects (Thaumetopoea pityocampa) and loss by soil erosion continuously ruins the ecological formations. As the population groves, land value increases and high density living areas take the place of historical housing units with gardens. For this reason the natural and exotic types of vegetation in the his toric gardens are vanishing and at the same time the bad visual effect of high buildings is being extended. Natural and exotic species of plant material has been studied on this research. 335 natural plant species of 55 family, 192 tree species which belong to 66 family and apart from these 64 species of exotic perennial and annual plant material have been found on the site. After studying the geografic formations and floristic compositions of the plant material it has been concluded that the mediterranean climatic factors dictates the plant formations on the Islands. The natural plant formation of the Islands can be explained as brutian pine forests, the macchia which is of secondary quality and the garrigue. The natural plant formations which have an aesthetical and functional value and common on the islands are as follows : Arbutus unedo L., Erica arborea L., Pistacia terebinthus L., Pistacia lentiscus L., Quercus coccifera L., Olea europaea L. var. oleaster DC., Phillyrea latifolia L., Laurus nobilis L., Juniperus oxycedrus L. var. oxycedrus, Spartium junceum L., Cistus salviifolius L., Calicatome villosa (Poir.) Link., Ruscus aculeatus L., Lavandula stoechas L. var. stoechas, Sarcopoterium spinosum L. According to the management plans, the islands (Büyüleda, Hey beli, Burgaz) have an area of 935.50 hectars and 121.25 hectars of this area has to be planted immediately.The presented plant lists of useable- 76 - natural landscape plants for the islands can be very useful for the plan tation or soil stabilization. By the help of subtropical exotic plant materials which had been brought from the areas of Mediterranean climatic effect, the Princesls- lands have a visual effect of a large plant collection. The plant material which can be seen only on southern aspects of Istanbul can be found in very short distances on the Islands and this factor differanciates the landscape from other sites. Because of their functional and aesthetical values these exotic plant species are very common on the Islands : Cycas revoluta Thunb.» Araucaria araucana (Melina) K. Koch., Cedrus atlantica (End.) Carr., Cedrus deodora (Roxb.) G.Don., Chamaerops humulis L., Trachycarpus fortunei (Hosk.) H.Wendl., Phoenix canariensis Hort ex Chabud, Albizzia julibrissin Durazz, Cercis siliquastrum L., Parkinsonia acuelata L.t Caesalpinia gilliesii Wall, Erythrina crista- galli L., Manihot esculanta Crantz, Schinus molle L., Melia azedarach L., Bougainvillea spectabilis Willd, Opuntia ficus-indica (L.) Mill., Lager stroemia indica L., Fejio sellowiana Berg., Nerium oleander L., Clerodendron trichotomum Thunb. The exotic plant species which have been used and the natural plant species which were proposed have been tabulated by the help of a new computer program which was developed during this research. The plant description table which was formed especially for this specific research has 58 different characteristics. By the help of present tables it is possible to form new ones for different usages with different common characteristics. The usability of this program can be extended by increasing the number of species and characteristics.