Çukurova`da bölge standart pamuk çeşitleri (gossypium hirsutum L.) ve zararlılara dayanıklı bazı çeşitlerin (gossypium hirsutum L.) melezlenmesi ile oluşturulan populasyonda önemli tarımsal ve teknolojik özelliklerin...

Abstract

98 Ö Z E T Zararlılara dayanıklı bazı pamuk (Gossvpium hirsutum L.) çeşitleri ile Bölge Stardart pamuk (Gossypium hirsutum L.) çeşitlerinin Çoklu Dizi (Line X Tester) melezlerinden oluşturulan populasyondaki genetik yapıyı incelemek, F1 melezgücünü saptamak, ele alınan özellikler yönünden elverişli anaçları ve melezleri seçmek amacı ile ele alınan bu çalışma, Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma Alanında yapılmıştır. Çalışmada, üzerinde çalışılacak genetik populasyon, Çoklu Dizi (Line X Tester) yöntemine göre oluşturulmuştur. Bu yönteme göre, çalışmaya materyal olarak alman çeşitlerden Çukurova 1518, Adana 967/10 ve Deltapine 61 test edici, Taşkent-I, Des 56, Stoneville 731 N, Stoneville 506, Lambright 740142 OFN ve Coker 413 dizi olarak kullanılmıştır. Çalışmaya ilişkin melezler, 1983 yılında yapılarak F1 tohumluğu elde edilmiştir. F1 tohumları, anaçları ile beraber, 1984 yılında, tesadüf blokları deneme deseninde, sıra arası 1 m., sıra üzeri 40 cm.olan 10 m. uzunluğunda, 1 er sıralı parsellere, 4 tekrarlamalı olarak ocak yöntemine göre elle ekilmiştir. Oluşturulan populasyonda, ilgili yöntemler uyarınca saptanan, bitki boyu, ekim-çiçeklenme tarihi gün sayısı, meyve dalı sayısı, yaprak alanı, bitkideki yaprak sayısı, yaprak tüylülük derecesi, koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi, çırçır randımanı, 100 tohum ağırlığı, lif uzun luğu, lif inceliği, lif olgunluğu ve lif kopma dayanıklılığı özelliklerinin çoklu dizi analiz yöntemine göre melez azmanlığı ile uyuşma yeteneği etkileri ve gen etkileri incelenmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıda belirtilmiştir. 1. Bitkideki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi yönünden olumlu, öteki özellikler yönünden olumsuz yönde heterosis ve heterobeltiosis değerleri saptanmıştır. 2. Anaçlara ilişkin varyansların, bitki boyu, yaprak alanı, bitkideki yaprak sayısı, yaprak tüylülük derecesi, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi, 100 tohum ağırlığı, lif uzunluğu, lif olgunluğu ve lif kopma dayanıklılığı; melezlere ilişkin varyansların ise bitki boyu, yaprak alanı, yaprak sayısı, yaprak tüylülük derecesi, bitki kütlü pamuk verimi, 100 tohum ağırlığı, lif uzunluğu ve lif kopma dayanıklılığı özellikleri yönünden önemli düzeyde olduğu saptanmıştır.99 3. incelenen özelliklerden, bitki boyu, yaprak alanı, yaprak tüylülük derecesi, bitkideki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi, 100 tohum ağırlığı, lif uzunluğu, lif inceliği ve lif kopma dayanıklılığı için genel uyuşma yeteneği (g.u.y) etkilerinin; ekim-çiçeklenme tarihi gün sayısı, yaprak alanı, bitkideki yaprak sayısı ve lif kopma dayanıklılığı için ise özel uyuşma yeteneği (ö.u.y) etkilerinin önemli olduğu bulunmuştur. 4. Genel uyuşma yeteneği etkilerinin, özel uyuşma yeteneği etkilerine oranına ilişkin değerlerden, populasyonda, bitki boyu, yaprak alanı, yaprak tüylülük derecesi, bitkideki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, 100 tohum ağırlığı, lif uzunluğu, lif inceliği ve lif kopma dayanıklılığı özelliklerinin yöneti minde eklemeli, öteki özelliklerin yönetiminde ise dominant gen etkilerinin etkin olduğu saptanmıştır. 5. Çalışmada, bitki boyu için TAŞKENT-I ; ekim-çiçeklenme tarihi gün sayısı için DES-56 ; yaprak alanı için ADANA 967/10, ÇUKUROVA 1518, TAŞKENT-I ve LAMBRIGHT 740142 OFN ; bitkideki yaprak sayısı için STONEVILLE 731 N ; yaprak tüylülük derecesi için STONEVILLE 731 N ve COKER 413 ; bitkideki koza sayısı için ADANA 967/10 ve LAMBRIGHT 740142 OFN ; koza kütlü pamuk ağırlığı için TAŞKENT-I ve STONEVILLE 506 ; bitki kütlü pamuk verimi için ADANA 967/10 ; çırçır randımanı için DES 56, 100 tohum ağırlığı için ADANA 967/10 ; lif uzunluğu için STONEVILLE 506 ; lif inceliği için ADANA 967/10 ve lif kopma dayanıklılığı için ÇUKUROVA 1518 ve DES 56 çeşitlerinin en iyi genel uyuşma yeteneği gösteren çeşitler olduğu bulunmuştur. 6. Çalışmada, ekim-çiçeklenme tarihi gün sayısı için ADANA 967/10 X STONEVILLE 506 ; bitkideki yaprak sayısı için ÇUKUROVA 1518 X TAŞKENT-I ; yaprak alanı için ÇUKUROVA 1518 X LA.740142 OFN ; bitkideki koza sayısı için ADANA 967/10 X STONEVILLE 506 ve ADANA 967/10 X TAŞKENT-I ; bitki kütlü pamuk verimi için ADANA 967/10 X STONEVILLE 506, ADANA 967/10 X TAŞKENT-I ve DPL 61 X COKER 413 ; lif inceliği için ADANA 967/10 X DES 56 ; Lif kopma dayanıklılığı için ADANA 967/10 X STONEVILLE 731 N melezlerinin en ümitvar melezler olduğu saptanmıştır.

100 SUMMARY Heterosis and combining ability for all investigated characters were studied in a Line X Tester Analysis. The aim of the research was to evaluate the Fj hybrid vigor, to select the suitable parents and hybrids and to search the genetical structure of the population which was obtained from crossing between pest resistant cotton cultivars and regional standart cultivars of Çukurova. I)' ?'!' The field trials were carried out in research area of Field Crops Department of Agricultural Faculty of Çukurova University. In the study, the population to be studied was obtained by Line X Tester crossing method. According to this method, cotton cultivars, Çukurova 1518, Adana 967/10 and DPL 61 were used as testers, and Tashkent-I, Des 56, Stoneville 731 N, Stoneville 506, Lambright 740142 OFN and Coker 413 were used as lines. Fj seeds were obtained by crossing number of selected plants in the year of 1983. The seeds of Fj and parents were sown at spacings of 100 x 40 cm. The plots were arranged 10 meters length with one row. The experimental design was a randomized block with four replications. The planting was done by hand. On the population established, plant height, days to flowering, number of sympodial branches, leaf area, number of leaves per plant, degree of hairiness number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, cotton seed yield per plant, 100 seeds weight, fibre length, fibre fineness, fibre maturity and fibre strength were studied. In addition to effects of Ft hybrid vigor, combining ability and genes on the characters studied were estimated by Line X Tester analysis. Results obtained from the study were summarized as below : 1. Values of heterosis and heterobeltiosis for number of bolls per plant, seed cotton weight per boll and seed cotton yield per plant were positive and for the other characters negative. 2. Variances of parents for plant height, leaf area, numbers of leaf per plant, degree of leaf hairiness, seed cotton weight per boll, seed cotton yield per plant, 100 seeds weight, fibre length, fibre maturity and fibre strength were significant meanwhile variances of crosses for plant height, leaf area, number of leaves per plant, degree of leaf hairiness, seed cotton yield per plant, 100 seeds weight, fibre length and fibre strength were significant.101 3. General combining ability effects on the plant height, leaf area, degree of leaf hairiness, number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, seed cotton yield per plant, 100 seeds weight, fibre length, fibre fineness and fibre strength were significant. On the other hand, specific combining ability effects on days to flowering, leaf area, number of leaves per plant and fibre strength were significant. 4. The ratios of general combinig ability effects to specific combining abilty effects showed that plant height, leaf area, degree of leaf hairiness, number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, 100 seeds weight, fibre length, fibre fineness and fibre strength were influenced by additive gene effects, andthe other characters by dominant gene effects.... 5. It was determined that Tashkent-I for plant height, Des 56 for days to flowering, Adana 967/10, Çukurova 1518, Tashkent-I and Lambright 740142 OFN for leaf area, Stoneville 731 N for number of leaves per plant, Stoneville 731 N and Coker 413 for degree of leaf hairiness, Adana 967/10 and Lambright 740142 OFN for number of bolls per plant, Tashkent-I and Stoneville 506 for seed cotton weight per boll, Adana 967/10 for seed cotton yield per plant, Des 56 for ginning outturn, Adana 967/10 for 100 seeds weight, STV.506 for fibre length, Adana 967/10 for fibre fineness, and Çukurova 1518 and Des 56 for fibre strength were the cultivars having best general combining abilities. 6. In this study, It was determined that ; - Adana 967/10 X STV.506 for days to flowering, - Çukurova 1518 X Tashkent-I for number of leaves per plant, - Çukurova 1518 X La.740142 OFN for leaf area, - Adana 967/10 X STV.506 and Adana 967/10 X Tashkent-I for number of bolls per plant, - Adana 967/10 X STV.506, Adana 967/10 X Tashkent-I and DPL 61 X Coker 413 for seed cotton yield per plant, - Adana 967/10 X Des 56 for fibre fineness, - Adana 967/10 X STV.731 N for fibre strength, were the promising crosses. Yükseköğretim Kurulu Doküaaafcasyoa Metkml