Belgrad ormanındaki bazı bent havzalarında sedimantasyon olgusu ile havza karakteristikleri arasındaki ilişkiler

Abstract

68 ÖZET Su kaynaklarının sınırlı olduğu dünyamızda ve buna pa¬ ralel olarak ülkemizde giderek artan nüfus ve endüstriyel te¬ sisler bugün içme ve kullanma suyu temini yolunda yapılan ça¬ lışmaları ön plana çıkarmıştır. Çeşitli mühendislik hizmetleri sonucu oluşturulan barajlar, göller ve bentler gibi su depola¬ ma tesisleri bir yandan bu tesislerin sularının toplandığı hav¬ zalarının fizyografik karekteristikleri ile sıkı ilişki içe¬ risinde olurken olurken, öte yandan, havzalarda faydalanma uğ¬ raşılarının doğrudan etkilediği toprak-su-vejetasyon kaynakları arasındaki dengenin bozulması ile de bu tesisler işlevlerini tam olarak yerine getiremez duruma dönüşebilmektedirler. Havza bazında doğal kaynaklar arasında kurulu dengenin bozulması sadece su toplama tesislerinin işlevlerinin aksaması¬ na neden olmakla kalmayıp, havzadan üretilecek suyun kullanıma sunulması için çok masraflı işlemleride beraberinde getirmekte¬ dir. ülkemizdekisu toplama tesislerinde en önemli olumsuz etkilenme siltasyonile başlayıp, daha ileri safhada su kali¬ tesinin düşmesi vezamanla tesislerin kullanılamaz hale gele¬ rek son bulmasıdır. Bir havzada fizyografik havza karekteristikleri göz ö- nüne alınmadan havzaya yapılacak müdahalelerin beklenmedik o- lumsuz sonuçlar doğurması kaçınılmazdır. Bu yaklaşımla İstanbul metropolüne yüzyıllardır su sağlayan Belgrad Ormanı bent hav¬ zalarının fizyografik karekteristiklerinin belirlenmesi, havza¬ ların doğal bitki örtüsü ile i-lgili özelliklerin saptanması ve mevcut koşullar altında bentlere su taşıyan derelerde sedimen- tasyon ölçmeleri ve bazı fiziksel su kalitesi parametrelerinin değerlendirmeleri yapılmıştır.Elde edilen bulgular aşağıda mad¬ deler halinde özetlenmiştir : -- Değerlendirilen altı adet bent havzasında ortalama eğimin % 16.23 ile % 19.44 arasında değiştiği tüm bent havzalarının orta eğimli bir topografik yapıya sahip olduğu, -- Havzaların su toplama alanları göz önüne alındığında, Bü¬ yük bent (1144.60 ha), Kömürcü bent (453.52 ha), Ayvat bendi (217.66 ha), Valide Sultan bendi (182.33 ha), II.Mahmut bendi (76.06 ha) ve Topuzlu bent (77.40 ha) şeklinde bir sıralama gö¬ rülmektedir. -- Fizyografik havza karekteristikleri ile ilgili saptanan özellikler içinde, dere sıklığının en yüksek olduğu havza To¬ puzlu bent (28.43 dere sayısı/km2) havzası, en düşük dere sık¬ lığı değeri ise Büyük bent havzasında (16.07 d.sayısı/kma) he¬ saplanmıştır. -- Drenaj yoğunluğu hesaplamalarına göre, en yüksek drenaj yoğunluğu değerleri 6.88 km/km2 ile Valide Sultan bent havza¬ sında, en düşük değer ise 3.94 km/km2 ile II.Mahmut bent havza¬ sında hesaplanmıştır.69 -- Ortalama yükseklik hesaplamalarına göre, en düşük ortalama yükseklik 135.21 m. ile Büyük bent havzası, en yüksek değer ise 182.76 m. ile Valide Sultan bent havzasında hesaplanmıştır. -- Form faktörleri değerleri 0.33 ile 0.65 arasında değişmek¬ te olup, Büyük bent havzası 0.33 ile en düşük değere, Kömürcü bent havzası ise 0.65 ile en yüksek değer olarak hesaplanmıştır. -- Dairesellik oran hesaplamalarında 0.48 ile Kömürcü ve Bü¬ yük bent havzaları en düşük değer, 0.75 ile de Topuzlu bent havzası da en büyük değer olarak hesaplanmıştır. inceleme süresince elde edilen analizlere ait sonuçlar ortalama olarak aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır : -- Sedimentasyon bakımından dereler arasında ortalama olarak en yüksek değer 192.55 mg/lt ile Ayvat bent deresinde, en düşük değer ise 149.48 mg/lt ile Valide Sultan bent deresinde hesap¬ lanmıştır.Bent gölleri arasında ise en yüksek değer 162.13 mg/lt ile Kömürcü bent gölü ve en düşük değer ise 118.31 mg/lt olarak Topuzlu bent gölünde tesbit edilmiştir. -- Bulanıklık bakımından bent havzalarındaki dereler arasında en yüksek değer 16.05 birim ile Büyük bent deresi aşağı kısım, en düşüK değer ise 8.29 birim ile Ayvat bent deresinde ; bent gölleri bakımından en yüksek değer ise 12.55 birim ile Kömürcü bent gölünde, en düşük değer ise 7.12 birim ile Yeni bent gö¬ lünde tesbit edilmiştir. -~ Bent havzalarında ph analizlerinde ortalama olarak, bent göllerinden Ayvat bent gölünde 7.44 ile en yüsek değer, en dü¬ şük değer ise 7.18 ile Kömürcü bent gölünde ; bent derelerinde ise en yüksek değer 7.44 ile Ayvat bent deresi ve en düşük de¬ ğer ise 7.20 ile Büyük bent deresi yukarı kısımda tesbit edil¬ miştir. -- Renk bakımından, bent göllerinde en yüksek değer 32.93 bi¬ rim ile Kömürcü bent gölünde,en düşük değer ise 13.62 birim ile Topuzlu bent gölünde tesbit edilmiştir. Bentlere ait derelerde ise en yüksek değer 26.89 birim ile Büyük bent deresi aşağı kı¬ sım, en düşük değer ise 14.13 birim ile Ayvat bent deresinde tesbit edilmiştir. -- Elektriki iletkenlikte ölçülen değerlerde, bent gölleri arasında en yüksek değere 159.55 umhos/cm ile Ayvat bend gö¬ lünde, en düşük değer de 105.68 umhos/cm ile Yeni bent gölünde tesbit edilmiştir.Bentlere dökülen dereler arasında ise en yük¬ sek değere 190.65 umhos/cm ile Ayvat bent deresinde, en düşük değer ise 136.79 umhos/cm ile Yeni bent deresinde tesbit edil¬ miştir.

ZUSAMMENFASSUNG DIE UNTERSUCHUNGEN UBER DIE BEZIEHUNGEN ZWISCHEN DER SEDIMENTATION UND DER EINZUGSGEBIETSKAREKTERISTIKEN IM BELGRADER WALD Die explosive Bevölkerungszunahme und Weiterentwick- lung der heimischen Industri verursachtenin den lezten dreiziger Jahres diese Jahrhunderst intensive Durchfürung der eingehenden Untersuchungen fiir die Versorgung des Trik-und Brauchwassers in der Türkei. Dort, wo das natürliche ekologische Gleichgewicht zwi- schen Boden, Vegetation und Wasserhaushalt relativ labil ist, hat der Wald als Boden-und Hochwasserschutz sowie als Garant einer nachhaltigen Wasserlieferung eine kollosal wichtige Bedeutung. Die Wasserspeicherung in den semiariden Gebieten der Türkei hângt vor allem von dem physiograf ische Eigenschaft des Einzugsgebietes und der organischen Verbindungen zwischen den verschiedenen Bodennutzungsformen. Die zur Sicherung einer aus- reichenden Wasserversorgung gebauten Stauseen verlanden in rela tiv kurzen Zeit von 20 bis 25 Jahren.E in âhnliches Schiksal droht auch alien natürlichen und menschen gemachten Seen mit Oberf lâchenzuf luss.Eine grössere Zahl kleinerer Seen ist bereist verlandet und versumpft. Bei grösseren Seen steigt stândig der Wasserspiegel, obwohl sich nacweislich die klimatischen Verhâlt- nisse im Einzugsgebiet nicht verândert haben. Ween das natürliche ökologische Gleichgewicht im Ein zugsgebiet zerstört ist, verschlechtet das gelieferte Wasser seine Qualitat. Um es beseitigen zu können,muss enorme und Kost- spielige Anlagen aufgebaut werden. Die kardinale Frage des Einzugsgebietes ist die Sedimen tation d.h. die Erhöhung der Ablaufmenge der Sedimente und die Entladung der chemischen Stoffe. Dann beobactet man die Versch- lechterung der Wasserqualitat. Urn die obengenannte Beziehungen eingehend zuuntersuchen, ist als Versuchsobjeckt Belgrader Wald gewahlt,wo innerhalb des Waldes sieben Staudamme vorhanden sind. (*)Die Bevölkerungszahl der Türkei betrug im Jahre 1927 etwa 13.4 Millionen, sie erreichte im Jahre 1990, 56.5 Millionen.Im Ver gleich vom Jahre 1927 war Zuwachsprozent tewa 413.7%. Also erreichte sie erst ab den zwanziger Jahren diese Jahrhunderts eine explosiensartige Ausweitung, deren Höhenpunktnoch nicht erreicht hat.71 Es wurde folgende Eigenschaften der betreffenden Einzugs- gebiete untersucht ; 1- Physiographische Charakteristik, 2- Feststellung des vegetativen Aufbaues, 3- Feststellung des Sedimente der wassergelief erten Bâche, 4- Feststellung manche physikalische Eigenschaften der Wasser- qalitat. Die ergebnisse der Untersuchungen über die oben genannten Eigenschaften der Einzugsgebiete des Belgrader Waldes sind unten gegeben ; Die Gefâlle der untersuchten sechs Einzugsgebiete betrâgt zwischen 16.23 % - 19.40 %. Die Grösse der untersuchten Einzugsgebiete betrâgt wie folgt ; Büyük Bendi Kömürcü Bendi Ayvat Bendi Valide Sultan Bendi II. Mahmut Bendi Topuzlu Bendi 1144.6 ha 453.52 ha 217.66 ha 182.33ha 76.06 ha 77.40 ha Die Zahl der Bâche der Einzugsgebiete betrâgt pro km2 folgende ; Bei Topuzlu bent zahit man 28.43 n/km2,bei Büyük bent 16.07 n/km2 Die höchste Drenagedichtigkeit (Corenage density) wurde bei Valide Sultan 6.88 km/km2 und die niedrigste bei II. Sultan Mahmut 3.94 km/kma festgestellt. Die mittlere Seehöhe betrâgt im Einzugsgebiet von Büyük bent 135.21 m,bei Valide Sultan 182.76 m. Der Formf aktör schwankt zwischen 0.33 - 0.65. Der niedrigste Faktör errechnet man bei Büyük bent-Einzugsgebiet 0.33 und höchste bei Kömürcü bent-Einzugsgebiet 0.65. Kreisförmigprozent (Circularity ratio) wurde im Einzugsgebiete von Kömürcü bent und Büyük bent 0.48 und bei Topuzlu bent 0.75 errechnet. Die ergebnisse der Analysen wurden unten gegeben ; Die mittlere Sedimentation wurde bei Ayvat bendi-Bach 192.55 mg/lt (höchstes wert), bei bach von Valide Sultan 149.48 mg/lt (niedrigstes) errechnet. Dies betrâgt bei Kömürcü bentl62.13 (höchste) und bei Topuzlu bent 118.31 mg/lt (niedrigste). Die Trübung wurde bei Büyük bent (untere Lage) als 16.05 (höchste Wert), bei Ayvat bent 8.29 (niedrigstes Wert) festge stellt. im Einzugsgebiet von Kömürcü bent 12.55 (höchste Wert), bei Yeni bent 7.12 (niedrigstes Wert).