Harran ovası koşullarında Gossypium hirsutum L. türü içindeki 12 pamuk çeşidinin eksik diallel melezlerinde, verim, verim unsurları ve lif özelliklerinin kalıtımı üzerinde araştırmalar

Abstract

-103- ÖZET G. hirsutum L. türüne ilişkin oniki pamuk çeşidi ile bunların eksik diallel melezlerinden oluşturulan papulas- yondaki genetik yapıyı incelemek, incelenen özellikler yönünden uygun anaç ve melez kombinasyonlarını seçmek amacı ile ele alınan bu çalışma, Şanlıurfa Köy Hizmetleri Araş tırma Enstitüsü, Koruklu Talat Damirören Araştırma İstasyo nunda yapılmıştı r. 1937 yılında eksik diallel olarak melez-- lenen anaçlara ilişkin F1 dölleri 1983, yılında, anaçları ile birlikte, tesadüf blokları deney deseninde, üç tek rar lamalı olarak yetiştirilmişlerdir. Oluşturulan populasyonda, odun dalı sayısı, meyve dalı sayısı, bitki boyu, bitkideki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi, erkençilik oranı, çenet sayısı, çırçır randımanı, 100 tohum ağırlığı, lif uzunluğu, lif inceliği, lif olgunluğu, lif kopma dayanıklılığı ve lif yeknasaklık oranı olmak üzere onbeş özellik, heterosis, heterobel tiosis, kalıtım derecesi ve eksik diallel melez analizi yöntemi uyarınca incelenmiştir. Ça lı şmadan, 1- Odun dalı sayısı, meyve dalı sayısı, bitki boyu, bitki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırlığı, bitki kütlü pamuk verimi, çenet sayısı, çırçır randımanı, 100 tohum ağırlığı, lif inceliği, lif olgunluğu ve lif yeknasaklık oranı yönünden çokluk olumlu, öteki özellikler yönünden ise çokluk olumsuz yönde heterosis değerleri elde edilmiştir. 2- Meyve dalı sayısı, bitki boyu, koza kütlü pamuk ağırlığı, 100 tohum ağırlığı, lif inceliği, lif yeknasaklık oranı yönünden olumlu, öteki özellikler yönünden olumsuz yönde heterobel tiosis değerleri saptanmıştır. 3- Çeşit ve hatlar arası varyansm, lif olgunluğu yönünden önemsiz olduğu bulunmuştur. 4- Genel uyuşma yeteneği etkilerinin, incelenen bütün özellikler, özel uyuşma yeteneği etkilerinin ise bitkideki koza sayısı, bitki kütlü pamuk verimi, erkencilik oranı, çenet sayısı, 100 tohum ağırlığı ve lif kopma dayanıklılığı özellikleri yönünden önemli olduğu saptanmıştır. 5- Genel ve özel uyuşma yeteneği etkileri oranlarına göre incelenen bütün özellikler yönünden eklemeli genetik etkinin önemli olduğu bulunmuştur. 6- Eksik diallel melez analizi sonuçlarında eklemeli genetik veryansın ( 0 A), odun dalı sayısı, bitki kütlü pamuk verimi, erkencilik oranı yönünden dominantlık genetik varyanstan (A2D ) daha az olduğu, meyve dalı sayısı ve çenet sayısı yönünden iki varyansın birbirine hemen hemen eşit olduğu, öteki özellikler yönünden ise dominantl ık varyans tan fazla olduğu saptanmıştır. 7- Dar anlamda kalıtım derecesinin, odun dalı sayısı,-104- meyve dalı sayısı, çenet sayısı ve lif inceliği için düşük, bitki kütlü pamuk verimi, erkencilik oranı, lif kopma daya nıklılığı ve lif yeknasaklık oranı için düşük- orta, bitki deki kaza sayısı ve koza kütlü pamuk alırlığı için orta, bitki boyu, çırçır randımanı, 100 tohum ağırlığı ve lif uzunluğu için orta-yüksek düzeyde olduğu görülmüştür. 8- Yapılan genetik analiz sonucunda, bitki boyu, çır çır randımanı, 100 tohum ağırlığı ve lif uzunluğu özellikle ri yönünden erken kuşaklarda (F2), bitkideki koza sayısı, koza kütlü pamuk ağırl ığı, bitki kütlü pamuk verimi ve lif kopma dayanıklılığı özellikleri için ileri döl kuşaklarında (F3- F4) başarılı bir soy- sürüm (pedigree) seleksiyonu? odun dalı sayısı, meyve dalı sayısı, erkencilik oranı, çenet sayısı, lif inceliği ve lif yeknesaklık oranı için ileri döl kuşaklarında (F4- F6) aile (familya) seçimi seleksi- yonunun uygulanabileceği kanısına varılmıştır. 9- İncelenen özelliklerin geliştirilebilmesi için yapılacak ıs lah çalışmalarında kullanılmak üzere bazı uygun anaç ve melezler belirlenmiştir.

-105- SUMH*8RY This study was conducted at the Koruk lu Talat Demirci- ren Research Station, Şanlıurfa Rural Affairs Research Institute. ' The objectives of the study were to investigate genetic make- up cf the population which is made up of 12 cotton varieties belonging to Gossypium h irsuturn L. and their partial diallel crosses and to select suitable parents and hybrid combinations in the characters studied. Fifteen characters including number of monopodial and sympodial branches, plant height, number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, seed cotton yield per plant, earliness ration, number of carpel, qinning outturn, 100 seed weight, fibre length, fibre fineness, fibre maturity, fibre strength and fibre uniformity, heterosis, heterobel- tiosis, heritability and partial diallel analysis were studied in the population. From the study, 1. The heterosis in positive direction were generally observed for number of monopodial and sympodial branches, plant height, number of balls per plant, seed cotton weight per boll, seed cotton yield per plant, number of carpel, qinning outturn, 100 seed weight, fibre fineness, fibre maturity and fibre uniformity but in negative direction for the other characters. 2. The heterobel t iosis were determined positive for number of sympodial branch, plant height, seed cotton weight per boll, 10Ö seed weight, fibre fineness and fibre uniformity but negative for the other characters. 3. Variance between variety and lines were insignifi cant for fibre maturity. 4. It was found that general combining ability effects were significant for all investigated characters but specific combining ability effects were significant for number of bolls per plant, seed cotton weight yield per plant, earliness, number of carpel, 10O seed weight and fibre strength. 5. According to the general combining ability and specific combining ability rations, the additive genetic variance was significant for all investigated characters. 6. Results of the partial diallel analysis showed that additive genetic variance were less than dominance genetic variance for number of monopodial branch, seed cotton yield per plant, earliness, both of two variances were almost equal for number of sympodial branch and number of carpel, and additive genetic variance were more pronounced than dominance genetic variance for the other characters. 7. It was found that narrow-sense heretability was low for number monopodial and sympodial branches, number of-106- carpel per boll, and fiber fineness, low- moderate for seed cotton yield per plant, earliness, fiber strength and fibre uniformity and moderate for number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, moderate-high for plant height, ginning persentage, 100 seed weight and fiber length. 8. It was concluded that a successful pedigree selection in the early generations (F2) can be made for the plant height, ginning percentage, 100 seed weight and fibre length and in the later generations (F3- F4) for the number of bolls per plant, seed cotton weight per boll, seed cotton yield per plant and fibre strength, and also family selection in the later generations (F4-F6) can be used with respect to the number of fnonopodial and sympodial branches, earliness, number of carpel per boll, fiber fineness and fibre uniformity. 9. Some parents and hybrid combinations were noticed to be promising in the breeding. studies for improving different characters.