Dörtyol-Erzin ovası yeraltısularının mevcut durumu ve geliştirilme olanakları üzerinde bir çalışma

Abstract

-79- ÖZET Bu çalışmada, Dörtyol-Erzin ovası yeraltı sularının beslenme durumu, yağışlarla olan ilişkileri, akis yönleri, seviyelerdeki uzun süreli ve mevsimlik değişiklikleri, yeraltısuyu hidrolik özelliklerinin zamanla değişimlerinin yeniden belirlenmesi ve bazı kuyuların yeraltısuyu emniyetli verimleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmada Erzin ve Dörtyola ilişkin meteorolojik değerler, Erzin Toprak ve Su Kooperati-fi arşivi bilgileri, DSİ 6. Bölge Müdürlüğü Yeraltısuları Şube Müdürlüğü jeolojik ve hidrolojik arşiv bilgileri kullanılmıştır. Çalışmada, çalışma alanı ve çevresine ilişkin meteorolojik ve diğer arşiv bilgileri kullanılmış, gerekli testler yapılarak değerlendirilmiştir. Çalışma alanında mevcut yağış istasyonu eksik yağış değerleri istatistiksel olarak tamamlanmış, bölgenin yıllık yağış dağılımı ile kurak ve yağışlı dönemleri belirlenmiştir. Geçmiş yıllara (1975-1980) ilişkin mevsim başı ve mevsim sonu yeraltısu düzeyi derinliği gözlemleri kuyu kotlarından yararlanılarak kotlandırılmıştır. Buradan mevsim başı ve mevsim sonu eş yeraltısu seviye haritaları çizilmiş; yeraltısuyu akım yönleri, zamanla değişimleri, beslenim ve boşalım bölgeleri, hidrolik egimindeki değişimler saptanmıştır. Ayrıca kuyuların işletmeye açıldığı 1968 yılı yeraltı eş su seviye haritaları da hazırlanmış ve sonraki yılların haritaları ile kıyaslanmaları sağlanmıştır.-80- Mevsim içerisinde, su seviyesini sezinlemek için mevsim başı, mevsim sonu seviye -farkının toplam yağış ve toplam çalışma saatlarına bağlılığı 22 kuyu için istatistiksel olarak. araştırılmış ve çok farklı korelasyon katsayıları elde edilmiştir. Yeraltısuyunun mevsim başı ve mevsim sonu seviyelerindeki değişimleri görmek amaciyle; 1)mevsim başı su seviyeleri, 2)mevsim sonu su seviyeleri, 3) mevsim sonu ve mevsim başı su seviyeleri grafikleri yıllara göre oluşturulmuştur. Yeraltısu seviyeleri 1975-1980 yıllarında sürekli bir yükselme göstermiştir. Ortalama yıllık yağıştan eklenik sapma ve yağışın dağılışı analizinden bu yükselmenin yağışlı devreye bağlı olduğu yorumlanmıştır. Mevsim başı ve mevsim sonu su seviyeleri analizinden mevsim içerisindeki çekim ve doğal boşalımlardan dolayı mevsim sonu su seviyelerinin mevsim başı su seviyesine göre düşük, ancak bazı kuyularda bunun tersi olduğu gözlenmiştir. Bunun gözlem hatalarından kaynaklanabileceği sonucuna varılmıştır. Sürekli gözlem yapılan kuyuların seviye değerleri ile boyutsuz yağış hidrografları grafiklenerek kuyu su seviyelerinin gidişleri ve yağışlarla olan ilişkileri incelenmiştir. Buna göre; yagışlardaki noktasal değişimlerin yeraltısu seviyelerine etki etmediği, yagışlardaki sürekli artış veya düşüşlerin yeraltısu seviyelerini etkilediği, yağışın su seviyesine etkisinin genellikle bir-iki ay sonra olduğu anlaşılmıştır. Çalışma alanını temsil edecek şekilde 4 adet kuyu seçilmiş, bu kuyularda pompa testi yapılmıştır. Pompa testi verileri THEİS yükselim yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler kullanılarak kuyuların alçalım, yükselim ve artık düşüm eğrileri çizilerek kuyu Özellikleri ile ilgili yorumlar yapılmıştır. Artık düşüm eğrisi kullanılarak kuyuların iletkenlik katsayıları ve geçirgenlikleri hesaplanmıştır. Buna göre konglomera katmanından su alan kuyuların iletkenlik ve geçirgenlik katsayılarının, bazalt katmanından su alan kuyu lar ink inden küçük olduğu sonucuna varılmıştır. Bulunan iletkenlik katsayıları kuyu ilk tesisi anında hesaplanan değerlerden büyük çıkmıştır. Hesaplanan geçirgenlik katsayıları literatürde belirtilen ortalama değerlerden büyük bulunmuştur.-81- Bazı kuyuların mevsim başı ve mevsim sonu gözlem değerleri, yıllık çekim miktarları kullanılarak Hill metoduna göre emniyetli verimleri hesaplanmıştır. Bunun için yeraltısu seviyesindeki yıllık değişimler ve ortalama yıllık çekimler karşılıklı gra-Fiklenerek ortalama eğri çizilmiştir. Kuyuların bu ortalama eğrisine göre bazı yıllar emniyetli verimden daha fazla su çekildiği anlaşılmıştır. Kuyuların emniyetli verimlerinin 78000-153000 m3/yıl arasında değiştiği, güney ve güney-batıdaki kuyuların emniyetli verimlerinin kuzey taraftaki kuyuların emniyetli verimlerinden büyük olduğu anlaşılmıştır. Diğer bir ifade ile bazalttan konglomeraya geçişteki kuyuların emniyetli verimlerinin azaldığı görülmüştür. Verilerin eksik olması nedeniyle konglomera katmanından su alan kuyuların emniyetli verimleri saptanamamış t ı r. Sonuç olarak; kuyulardan bugüne kadar alınan gözlem bilgileri kesikli ve yetersizdir. Mevsim bası ve mevsim sonu gözlem değerlerinin alınmasına devam edilmeli, sürekli gözlem programındaki kuyuların sayısı arttırılmalıdır. Bundan sonra açılacak yeni işletme kuyularıyle birlikte gözlemlerin alınmasını saglıyacak gözlem boruları yerleştirilmeli ve bunların sürekli bakımları sağlanmalıdır. Havzadaki zamanla meydana gelecek değişimler ve gereksinimler gözönünde tutularak emniyetli verim yeniden hesaplanmalı, yeraltısu rezervuarından çekilecek olan su miktarı emniyetli verimi geçmemelidir.-82- SUMMARY This study was carried out to determine the present groundwater recharge conditions in Erzin-Dörtyol plain, groundwater -flow directions, long-term and short-term seasonal changes in water levels safe yields o-F some wells and to evaluate changes in groundwater hydraulic properties with time. In this study, meteorological data were obtained from Erzin and Dörtyol meteorology station, archival data -From Erzin Soil and Water Cooperative, and geologic and hydraulic archival data -from Directorate of Groundwater Section of the Sixth Regional Directorate of State Hydraulic Works. In this study» meteorological data and the other archival information related to the study arsa and its vicinity were evaluated and used after making necessary tests. In the study, missing rainfall data were estimated statistically, and annual rainfall distribution together with dry and wet periods in the region were determined. Groundwater depth observation values of recent years (1975-1980) taken at the beginning and at the end of operational season have been evaluated together with well elevations in order to obtain water level elevations. So, groundwater contour maps related to the beginning and end of the operational season were drawn. From these maps, groundwater flow directions, their variation with time, recharge and discharge regions, changes in hydraulic gradient have been determined. Furthermore, contour maps of groundwater levels of wells, which have been under operation since 1968 have been drawn, compared and interpreted with groundwater maps of other years. The dependency of the difference in the groundwater levels at the beginning and at the end of operational season on total precipatition and total working hours has been determined statistically for 22 wells in order to predict groundwater levels during a season. Very different correlation coefficients have been obtained as a result of this determination.

-82- SUMMARY This study was carried out to determine the present groundwater recharge conditions in Erzin-Dörtyol plain, groundwater -flow directions, long-term and short-term seasonal changes in water levels safe yields o-F some wells and to evaluate changes in groundwater hydraulic properties with time. In this study, meteorological data were obtained from Erzin and Dörtyol meteorology station, archival data -From Erzin Soil and Water Cooperative, and geologic and hydraulic archival data -from Directorate of Groundwater Section of the Sixth Regional Directorate of State Hydraulic Works. In this study» meteorological data and the other archival information related to the study arsa and its vicinity were evaluated and used after making necessary tests. In the study, missing rainfall data were estimated statistically, and annual rainfall distribution together with dry and wet periods in the region were determined. Groundwater depth observation values of recent years (1975-1980) taken at the beginning and at the end of operational season have been evaluated together with well elevations in order to obtain water level elevations. So, groundwater contour maps related to the beginning and end of the operational season were drawn. From these maps, groundwater flow directions, their variation with time, recharge and discharge regions, changes in hydraulic gradient have been determined. Furthermore, contour maps of groundwater levels of wells, which have been under operation since 1968 have been drawn, compared and interpreted with groundwater maps of other years. The dependency of the difference in the groundwater levels at the beginning and at the end of operational season on total precipatition and total working hours has been determined statistically for 22 wells in order to predict groundwater levels during a season. Very different correlation coefficients have been obtained as a result of this determination.-83- In order to determine groundwater level changes after irrigation season and be-Fore irrigation season, -Following annual groundwater level graphics have been drawn. 1) water levels before irrigation season, 2)water levels after irrigation season, 3)water levels after and before irrigation season. Groundwater levels have rised continuously in 1975-1980. From the analysis of wet and dry periods, it has been interpreted that this rise is in relation with rainy (wet) period. From the analysis of water levels before and after irrigation season, due to natural discharge and withdrawals during the season, water levels after irrigation season were lower than water levels before irrigation season, but in some wells the results were contradictory to this fact. It has been concluded that this contradiction can be caused from observation errors. Water level data of continually observed wells, together with dimensionless rainfall hydrographs, have been plotted to examine water level trends and their relationships with rainfall. According to these graphics, it has been understood that point changes of rainfall do not affect groundwater levels, continuous increases or decreases of rainfall affect groundwater levels, the effect of rainfall on the water level occurs after one or two months. By selecting four wells characterising study region, pumping tests were performed. Pumping tests were evaluated by TI-EIS recovery method. Using the data obtained from the pumping tests, drawdown, residual drawdown and rising curve of wells have been drawn and interpretations about well properties were made. Coefficients of transmissibility and coefficients of permeability of wells have been calculated by using drawdown curves. It has been concluded that permeability and transmissibility coefficients of wells penetrating conglomerate formation were less than those of the ones penetrating basalt formation. Transmissibility coefficients obtained were greater than the ones calculated when the wells were first drilled. Permeability coefficients obtained ar& greater than average values found in literature.-84- Safe yields values of some wells have been calculated according to the Hill method, using observation values after and before irrigation season, and average annual pumping draft. In order to calculate safe yields, average annual change in groundwater levels versus average annual pumping draft have been plotted and best fit line has been drawn. According to this best fit line, annual pumping draft was greater than safe yield in some years. Safe yield of wells vary between 78000 to 153000 m3/year, safe yields of wells in the south and southwest were greater than those of the ones in the north. This means that safe yields of wells have declined from basalt zone to conglomerate zone (in the intermediate belt). Because of lack of the data of wells penetrating conglomerate, their safe yield values could not be calculated. In conclusion; observation data taken from wells up to now are missing and not sufficient. Water level observations should be continued before and after irrigation season. The number of wells in the continuous observation program must be increased. From now on, observation holes must be installed together with the new wells to be drilled and they must be maintained continuously. Safe yield values must be recalculated by taking into account changes with time in the basin and new requirements. Average annual pumping draft greater than safe yield values must not be permitted.