Kurtboğazı barajı yağış havzasının hidrolojik yönden değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET KURTBO?AZI BARAJI YA?IŞ HAVZASININ HİDROLOJİK YÖNDEN DE?ERLENDİRİLMESİ Havza amenajmanının en önemli sorunlarından biri olan erozyon ve sedimentasyonun ülkemizin, tarımsal potansiyeli, üretimi ve diğer doğal ve ekonomik kaynaklan üzerinde olumsuz etkiler yapağı bilinen bir gerçektir, öte yandan su üretiminin önem taşıdığı havzaların hidrolojik yönden etüd edilerek en yüksek miktar ve kalitede su ürünü elde etmek için uygulanacak havza amenajmanı esaslarının ortaya konması da önem taşımaktadır. Bu hususlar göz önünde tutularak Ankara'ya su sağlayan Kurtboğazı barajı yağış havzası, araştırma alam olarak seçilmiştir. Kurtboğan barajı yağış havzası Ankara'nın 40 km kuzeybatısında 31273 ha büyüklüğünde olup, ortalama 1213 m. yüksekliği ile dağlık arazi ve % 20.5lik eğimi ile fazla eğimli arazi sınıfına girmektedir. Yıllık ortalama yağışın 612.4 mm. olduğu havzada, toplam yıllık buharlaşma 220 mm. hesaplanmış ve akış katsayısı % 55 olarak belirlenmiştir. Bu akış katsayısı Türkiye ortalamasından (% 37) yüksek olup havzanın çok eğjmH, bitki örtüsünün elverişsiz ve toprağın sığ olduğunu göstermektedir. Bu nedenle kısa süreli sağnak yağışların kısa zamanda yüzeysel akışa geçerek derelere ulaşması sonucunda havzanın % 83.8'inde şiddetli ( 3. sınıf) ve çok şiddetli (4. sınıf) erozyon görülmekte ve baraj gölündeki askıdaki sediment miktarının, standart değerlerin üç katı olduğu tespit edilmiş bulunmaktadır. Bu miktar, Ankara'nın önemli içmesuyu kaynaklarından biri olan Kurtboğazı barajının ömrü ve ekonomisi açısından önemli olduğu kadar elde edilen suyun kalitesi ve maliyeti bakımından olumsuzluklar yaratmaktadır. Bu olumsuzlukların kontrol alana alınabilmesi ve düzenli bir akış rejiminin sağlanabilmesi için havzada: - Kabiliyeti dışında arazi kullanımına son verilmelidir. - Erozyona hassas, eğimli arazilerin devamlı olarak bitki örtüsü ile kaplı kalmaları sağlanmalı ve ağaçlandırmaya önem verilmelidir. - Yandere ve yukarı havzalarda gerekli etüdler yapılarak erozyon ve sediment kaynağı olan yerler belirlenip gerekli teknik yapılar yapılmalı, dolayısıyla elde edilen içmesuyunun kalitesi ve maliyeti yönünde olumsuz etkiler ortadan kaldırılmalıdır. - Erozyon tehlikesi olan tarım alanlarında mutlaka koruyucu tarım yöntemleri ve teknikleri kullanılarak tarım yapılmalıdır. - Meralar ıslah edilerek, planlı ve programlı kullanılması sağlanmalıdır. - Baraj gölü çevresindeki yerleşim yerlerinin, direk olarak atıklarım göle boşaltmaları önlenmeli, tarım alanlarında kullanılan ilaçların tür ve miktar bakımından kontrollü kullanılması sağlanarak baraj gölünün kirlenmesi önlenmelidir. 52

SUMMARY ASSESSMET OF KURTBO?AZI RIVER-BASIN FROM HYROLOGICAL PERSPECTIVE It is a known fact that erosion and sedimentation which are the most important problems of river-basin arrangement have negative impacts on our country's agricultural potential, production and other natural and economic resources. On the other hand, analyzing the river-basins in which water production is important, from the hydrological perspective, principles of river-basin arrangement to obtain water product at the highest quality and quantity should also be stated. Regarding these facte, Kurtboğazı Dam river-basin which provides water to Ankara is selected as the study area. Kurtboğazı Dam river-basin, being 40 km northern west of Ankara, has 31273 ha. area and it is classified as mountainous area with its 1213 m. average altitude and as over sloped area with its % 20.5 slope. Annual average rain being 612.4 mm. in the river-basin, total annual wayer loss is estimated as 220 mm. and coefficient of run-off is determined as % 55. This coefficient, being higher than Türkiye's average (% 37), shows that the river-basin is over sloped, natural environment is insufficient and the sou is shallow. Because of this, as a result of short-run heavy rains, storms which turn into run-off after a short time and reaching to streams, in % 83.8 of the river-basin severe (3rd class) and very severe (4th class) ersion are seen and it is determined that quantity of suspended sediment in the dam lake is three times of the standart values. This quantity is important for the life and economy of Kurtboğazı Dam which is one of the most important resources of drinking water of Ankara City and it also creates negative consequences for the quality and the cost of water obtained. To take these negative consequences into control and to obtain a regular inclination course in the river-basin : - Land-use should be eliminated beyond its capability. - Sloped areas which are sensible to ersion should be provided to be covered with natural environment continuously and importance should be given to afforestation. - Performing necessary assessments in substreams and over river-basins for determining the sources of erosion and sediment, necessary technical structures should be constructed, as a result, negative effects due to the quality and the cost of drinking water obtained should be eliminated. - In agricultural areas which face with danger of erosion, agriculture should be done by using protective agriculture procedures and techniques. - Pastured, being improved, should be provided to be used to a plan and a program. - The pollution of the dam lake should be prevented by avoiding residences around the lake throw their wastages directly to the lake and by providing the controlled use of chemicals used in agricultural plants due to their kins and quantities. 53