Açık işletmelerde optimum ekipman seçimi

Abstract

-,.. Ur ^ M. / y y s ÖZET `AÇIK İŞLETMELERDE OPTİMUM EKİPMAN SEÇİMİ` Maden planlama mühendisleri karar aşamasında kendi insiyatif ve tecrübelerin çok sık kullanırlar. Çoğunlukla probleme etki eden dilsel değişkenler (hava yağışlı, toprak nemli, tozlu ortam vb.) söz konusudur ve karar verici bu değişkenleri hesaba nasıl katacağım tam olarak bilemez. Bu çalışmada incelenen Bulanık Küme Teoris: (Fuzzy Set Theory) ile karar verme prosesinde söz konusu bu belirsizlikler (bulanık ortamlar) kolayca değerlendirilebilmektedir. Bilgisayar teknolojisinin ve uzmar sistemlerle konuşma dili programlamasının hızla gelişimi ile de karar vericinin yükü önemli ölçüde azalmıştır. Bu tezin amacı, ekipman seçimi için belirsiz değişkenlerim (dilsel değişkenler) söz konusu olduğu karar aşamasında, maden planlams mühendislerine bu değişkenleri; madencilikte yeni uygulama sahası bulmuş (ülkemizde, madencilikte henüz örneği bulunmayan) bulanık kümeler teorisi ile nasıl değerlendireceğini göstermektir. Burada önemli olan diğer bir nokta ise bulanık küme teorisinin ekipman seçimi prosesine uygulandığı gibi madenciliğin diğer problemlerimi çözümünde de uygulanabileceğidir. Bu tez çalışmasının esas olarak üç ana bölümden oluştuğu söylenebilir. İlk bölümde ekipman seçimine etki eden faktörler incelenmektedir. Ekipman seçimine etki eden faktörlerin tam olarak bilinmesi problemin çözümünde büyük rol oynamaktadır, İkinci bölümde ise bulanık küme teorisi, karar verme, karar ortamı ve bulanık çok kriterli karar verme prosesi tanıtılmıştır. Aralarında belirsiz (kesin olarak tanımlanamamış) sınırlar olan kavramlar, elemanlar grubu olarak tanımlanabilen bulanık küme teorisi, ilk defa Lotfi Zadeh tarafından ortaya atılmıştır. Birçok sektörde uygulamasını gördüğümüz bulanık küme teorisi ve bulanık çok kriterli karar verme prosesine ah Zadeh ve diğer bazı bilim adamları tarafından geliştirilmiş değişik metodlar vardır. Bununla birlikte bu tez çalışmasında, kriterleri hem alternatiflere göre hem de birbirlerine göre kıyaslayıp eksponansiyel bir önemleme (weighting) dereces elde edildiği ve böylece daha optimal sonuçlara ulaşılabildiği için Yager Teoris (bulanık çok kriterli karar verme prosesinde) kullanılmıştır. Tezin üçüncü bölümt olarak nitelendirebileceğimiz bölümünde ise bulanık küme teorisine dayanan ve gerçek işletme verileri kullanılarak iki örnek uygulama yapılmıştır. Sonuç olarak, bu çahşrm ile karar aşamasında (bulanık ortamlarda) kriterlerin önem derecelerinin belirlenmes için yeni bir metod sunulmuş ve böylece önerilen algoritma ile daha kolay, çabuk ve optimal kararların alınabileceği gösterilmiştir.* * Bu çalışma, İ.Ü. Araştırma Fonunca desteklenmiştir (Proje No : T-302/301096) VII

ABSTRACT `OPTIMAL EQUIPMENT SELECTION IN OPEN-PIT MINES` Mine planning engineers often use of their intuition and experiences in decision making. Mostly linguistic variables (the weather is raining, soil is wet, etc.) become in question and decision-makers may not know how these variables are computed. Since the fuzzy set theory has been carried out, these uncertainties in question are easily evaluated in decision making process. By the development of computer technology and programming of colloquial language with expert systems have considerably reduced decision makers' burden. The purpose of this thesis is to show mine design engineers how these variables will be evaluated by fuzzy set theory, when uncertain variables for equipment selection becomes in question in decision making. The other point of view is that as well as the fuzzy set theory is used for equipment selection it also can be utilised other mining problems. This thesis can mainly be divided into three sections. In the first section, it is evaluated factors that effect equipment selection. If these factors are known exactly, it helps us to solve equipment selection process. In the second section, fuzzy set theory, decision-making, decision area and fuzzy multiple attribute decision-making process are introduced. The fuzzy set theory that can be defined as concepts or group of elements, which have uncertain limits among them, is firstly discussed by Lotfi Zadeh. There are many methods related with fuzzy set theory and fuzzy multiple attribute decision making process that have been developed by Zadeh and other scientist. In addition to this, Yager Theory has been used to have optimal results and obtain weighting degree comparing criteria both among them and alternatives. In the third section, there are two case studies based on fuzzy set theory using a real open-pit mine data. Consequently, within the scope of this thesis, a new method has been represented for weighting of the criteria in decision making. Therefore, it is proved that optimal decision making can be obtained easily and rapidly.* This work was supported by Research Fund of The University of Istanbul (Project Number : T-302/301096) VIII