Çiftalan linyit sahası için optimum yeraltı üretim seçimi

Abstract

ÖZET `*ÇİFTALAN LİNYİT SAHASI İÇİN OPTİMUM YERALTI ÜRETİM YÖNTEMİ SEÇİMİ` Maden planlama mühendisleri karar aşamasında kendi insiyatif ve tecrübelerini çok sık kullanırlar. Çoğunlukla probleme etki eden dilsel değişkenler (zayıf kaya, masif boyutlu cevher, uniform tenörlü cevher vb.) söz konusudur ve karar verici bu değişkenleri hesaba nasıl katacağını tam olarak bilemez. Bu çalışmada incelenen Bulanık Küme Teorisi ile karar verme prosesinde söz konusu bu belirsizlikler (bulanık ortamlar) kolayca değerlendirilebilmektedir. Bilgisayar teknolojisinin ve uzman sistemlerle konuşma dili programlamasının hızla gelişimi ile de karar vericinin yükü önemli ölçüde azalmıştır. Bu tezin amacı, yeraltı üretim yöntemi seçimi için belirsiz değişkenlerin (dilsel değişkenler) söz konusu olduğu karar aşamasında, maden planlama mühendislerine bu değişkenleri; madencilikte yeni uygulama sahası bulmuş (ülkemizde ve dünyada yeraltı madenciliğinde henüz örneği bulunmayan) bulanık kümeler teorisi ile nasıl değerlendireceğini göstermektir. Burada önemli olan diğer bir nokta ise bulanık küme teorisinin ekipman seçimi prosesine uygulandığı gibi madenciliğin diğer problemlerinin çözümünde de uygulanabileceğidir. Bu tez çalışmasının esas olarak dört ana bölümden oluştuğu söylenebilir. İlk bölümde yeraltı üretim yöntemi seçimine etki eden faktörler ve seçim teknikleri incelenmektedir. Üretim yöntemi seçimine etki eden faktörlerin bilinmesi problemin çözümünde büyük rol oynamaktadır. İkinci bölümde ise bulanık küme teorisi, karar ortamı ve bulanık çok kriterli karar verme prosesi tanıtılmıştır. Aralarında belirsiz (kesin olarak tanımlanmamış) sınırlar olan kavramlar, elemanlar grubu olarak tanımlanabilen bulanık küme teorisi, ilk defa Lotfi Zadeh tarafından ortaya atılmıştır. Birçok sektörde uygulamasını gördüğümüz bulanık küme teorisi ve bulanık çok kriterli karar verme prosesine ait Zadeh ve diğer bazı bilim adamları tarafından geliştirilmiş değişik metotlar vardır. Bununla birlikte bu tez çalışmasında, kriterleri hem alternatiflere göre hemde birbirlerine göre kıyaslayıp eksponansiyel bir önemleme derecesi elde edildiği ve böylece daha optimal sonuçlara ulaşılabildiği için Yager Teorisi kullanılmıştır. Tezin üçüncü bölümü olarak nitelendirdiğimiz bölümde ise bulanık küme teorisine dayanan ve gerçek işletme verileri kullanılarak bir örnek uygulama yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise bulanık küme teorisi kullanılarak seçilen yeraltı üretim yöntemi tanıtılmış ve bu yöntemin, işletme verileri kullanılarak tasarımı yapılmıştır. Sonuç olarak, bu çalışma ile karar aşamasında (bulanık ortamlarda) kriterlerin önem derecelerinin belirlenmesi için yeni bir yaklaşım sunulmuş ve böylece önerilen algoritma ile daha kolay, çabuk ve optimal kararların alınabileceği gösterilmiştir. Bu çalışma, İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir (Proje No: T - 832/07032000) VIII

ABSTRACT ''SELECTION OF OPTIMUM UNDERGROUNjDMJMJMG METHOD FOR THE CIF TABLAN LIGNITE BASIN`~~ Mine planning engineer often use of their intuition and experiences in decision making. Mostly linguistic variables (weak rock, massive dimension ore, etc.) become in question and decision-makers may not know how this variables are computed. Since the fuzzy set theory has been carried out, these uncertainties in question are easily evaluated in decision making process. By the development of computer technology and programming of colloquial language with expert systems have considerably reduced desicion makers burden. The purpose of this thesis is to show mine design engineers how this variables will be evaluated by fuzzy set theory, when uncertain variables for selection of underground mining method becomes in question in decision making. The other point of view is that as well as the fuzzy set theory is used for selection of underground mining method it also can be utilised other mining problems. This thesis can mainly be divided into four sections. In the first section, it is evaluated factors that effect selection of underground mining method. If this factors are known exactly, it helps us to solve selection process of underground mining method. In the second section, fuzzy set theory, decision-making, decision area and fuzzy multiple attribute decision-making process are introduced. The fuzzy set theory that can be defined as consepts or group of elements, which have uncertain limits among them, is firstly discussed by Lotfi Zadeh. There are many methods related with fuzzy set theory and fuzzy multiple attribute decision-making process that have been developed by Zadeh and other scientists. In addition to this, Yager Theory has been used to have optimal results and obtain weighting degree comparing criteria both among them and alternatives. In the third section, there is a study based on fuzzy set theory using a real mine data. In the fourth section, it is designed of the underground mining method that is selected. Consequently, within the scope of this thesis, a new approach has been represented for weighting of the criteria in decision making. Therefore, it is proved that optimal decision making can be optained easily and rapidly. * This study was supported by Researc Found of Istanbul University (Project number: T-83 2/07032000) IX