Ekosistem hizmetlerinin peyzaj planlama sürecine entegrasyonu

Abstract

Günümüzde insanların ekosistemler üzerindeki artmaya başlayan olumsuz etkileri, doğal kaynakların `sürdürülebilir` kullanımına önemli derecede zarar vermektedir. Bu amaçla, fiziksel planlama kararları verilirken, ekolojinin temel esasları doğrultusunda ekosistemlerin koruma ve kullanma açısından sürdürülebilirliği çerçevesinde geliştirilen metotların özellikle arazi planlama çalışmalarına dâhil edilmesi gerekmektedir.2050 yılında dünya nüfusunun üçte ikisinden fazlasının kentlerde yaşıyor olacağı tahmin edilmektedir (United Nations, 2010). Bu veriden halen %50 civarında olan küresel kentleşme yüzdesinin önümüzdeki yıllarda artacağı anlaşılmaktadır. Kentler yayılırken en büyük değişimlerin, kent alanlarının yakın çevresinde yer alan kırsal alanlarda olduğu bilinmektedir. Kırsal bölgelerin kent alanlarına dönüşmesi, ekolojik açıdan ele alınmalı ve sürdürülebilirlik yönünden değerlendirilmelidir. Aksi takdirde İstanbul örneğinde de görüldüğü gibi kentsel yapıda; planlı-plansız oluşan yeşil alanlar(park, orman, mera vb.), sel-taşkın, su kirliliği ve erozyon gibi çevresel sorunlar ile doğal yaşamın büyük ölçüde ortadan kalktığı `sorunlu kentsel alanlar` meydana gelmekte ve bu alanların sürdürülebilirliği sağlanamamaktadır.Doğal çevre tarafından sağlanan ve insanların sosyo-ekonomik gelişimi ile yaşamsal faaliyetleri için hayati önem taşıyan hizmetler olarak tanımlanan ekosistem hizmetleri; İstanbul gibi heterojen topografya özelliklerine sahip olan bir kentte; düzenleyici(örn.sel-taşkın kontrolü), kaynak sağlayan (örn. su üretimi), kültürel (örn. rekreasyon) ve destekleyici (su ve besin maddesi döngüleri) birçok hizmeti farklı oranlarda insanlara sunmaktadır. Ekosistem hizmetlerinin ölçülebilirliği, sayısallaştırılması, entegrasyonu ve son olarak da planlama süreçlerine dâhil edilmesini temel alan `Sürdürülebilir arazi planlama çalışmalarını destekleyecek bir iklim değişikliği-ekosistem hizmetleri yazılımının geliştirilmesi` başlıklı TÜBİTAK-ÇAYDAG 112Y096 numaralı proje ile paralel olarak çalışmaların devam ettiği bu tez çalışmasında farklı arazi kullanımlarında ekosistem hizmetleri için detaylı ve sayısal anlamda modeller geliştirilmeye çalışılarak peyzaj planlama sürecine entegre edilmesi amaçlanmıştır.`Ekosistem Hizmetlerinin Peyzaj Planlama Sürecine Entegrasyonu` başlıklı bu çalışmada ilgili çalışma alanındaki sayısallaştırılan ekosistem hizmetlerinin (su üretimi, toprak koruma ve karbon tutumu) peyzaj planlama sürecine entegrasyonu ile ilgili olarak daha kapsamlı ve detaylı değerlendirebilme amacıyla; alanın biyofiziksel ve kültürel özelliklerinin belirlenmesi, arazi kullanımlarının sınıflandırılması, arazi kullanımları için doğruluk analizlerinin uygulanması, iklim değişikliğinin değerlendirilmesi, rasgele seçilen fakat alanın tamamı hakkında fikir verecek örnekleme noktalarından toprak, su ve vejetasyon örneklerinin alınması, değerlendirilen her bir ekosistem hizmetinin arazi kullanımlarına göre sayısal modellere ve geliştirilen metotlara göre haritalanması ve peyzaj strüktür analizinin çalışma alanı için uygulanması yapılan çalışma özetlenebilir. Peyzaj strüktürünün sayısallaştırılan ekosistem hizmetleri üzerindeki etkilerinin istatistiksel ve mekânsal olarak değerlendirilmesi ile ekosistem hizmetlerinin peyzaj planlama sürecine entegrasyonu sağlanmıştır.

Increasing negative anthropologic effects on ecosystems cause significant damage to the `sustainable` use of natural resources. Therefore, methods are being developed in the framework of sustainability for conservation and use of ecosystems in accordance with basic principles of ecology. These methods include in particular land-use planning activities for decision-making in physical planning.More than two-thirds of the world's human population is estimated to live in cities by 2050 (United Nations, 2010). Thus, the current global urbanization rate of 50% is expected to increase in the coming years. It is now known that most changes are occurring in suburban areas while cities grow. The conversion of rural land into urban areas needs to be handled under the principles of sustainability and ecology. Otherwise, urban areas containing poor and irregularly distributed green spaces (parks, forests, pastures, etc.) may emerge which can eventually lead to serious problems like flooding, water quality deterioration, and erosion in the long run. This is already the case in Istanbul and a sustainable yield of ecosystem services cannot be expected from these areas.Ecosystem services depend on the natural environment and are vital for the socioeconomic development in a city with rough topography like Istanbul. They provide regulating(torrent flood control), provisioning (water production), cultural (recreation), and supporting (nutrient and water cycles) services to people at different rates. This thesis was conducted in parallel with the TÜBİTAK-ÇAYDAG 112Y096 project`Development of a climate change-ecosystem services software to support sustainable land planning works` which established measurability, quantification, integration and involvement of ecosystem services in planning processes. Developing detailed and quantitative models for ecosystem services in different land-uses to be integrated into the planning process is the main aim of this work.The thesis at hand, titled `Integration of Ecosystem Services into the Landscape Planning Process`, integrates quantified ecosystem services (water production, soil conservation, and carbon storage) of the study area into the landscape planning process. Based on comprehensive and detailed evaluation, this work summarizes the following: assessing the biophysical and cultural features of the study area; classifying land-use; assessing accuracy of land-uses, evaluating climate change; representative soil, water and vegetation sampling on randomly selected points; mapping of ecosystem services through quantified models and developed methods for land-uses, and analyzing the landscape structure of the study area. The integration of ecosystem services into landscape planning processes is achieved by statistically and spatially evaluating influences of landscape structure on quantified ecosystem services.